Беларуская музика

Беларуская музыка

Рэферат выканаўца: ст. 1 курсу Бондар Л.А.

Беларускі дзяржаўны універсітэт Мінск, 2002.

Паняцце музыкі.

Музыка (пекло грэчаскага — мастацтва муз) — мастацтва, якое адлюстроўвае рэчаіснасць у гукавых вобразах. Здольная глибока ўплываць на эмацыянальны настрій чалавека, музика здаўна выкарыстоўваецца із грамадска-выхаваўчай й арганізуючай мэтай й адначасова служыць задавальненню эстэтычных патрэб грамадства. Каштоўнасць музычнага твора вызначаецца прагрэсіўнасцю ідэйнага зместу й мастацкай дасканаласцю яго вобразнага ўвасаблення.

Музычныя вобразы даюць абагульненае адлюстраванне із «яў рэчаіснасці й ў тієї жа годину яни канкрэтна-гістарычныя — раскрываюць тыповыя, сацыяльна-акрэсленыя характары людзей, карціны прыроды, жыццё народу, краіны ў пэўную эпоху.

Першаасновай прафесіянальнай музычнай культури й крыніцай яе нацыянальнай акрэсленасці із «яўляецца народ.

У дакласавым грамадстве музика крейди дапаможнае значэнне, була неад «емнай пекло працоўных працэсаў й магічных дзействаў. Самавызначэнне музыкі як асобнага мастацтва адбывалася паступова, у непарыўнай сувязі із эвалюцыяй формаў працы й побыту.

Агульная характарыстыка развіцця беларускай народнай музыкі

Беларуская музика ў дакастрычніцкі перыяд развівалася пераважна ў формі вуснай народнай творчасці.

Народная музика (музычны фальклор, вакальная й музычна-інструментальная народна творчасць) развівалася ў непарыўнай сувязі із працоўная дзейнасцю чалавека, із грамадскім побытам. Творы народнай музыкі ўзнікаюць на аснове мастацкіх традыцый, адлюстроўваючы калектыўна выпрацаваныя эстэтычныя прынцыпы працоўнага народу. У працэсе вуснай перадачы твораў кожнае пакаленне удзельнічае ў іх адборы й шліфоўцы. Абагульняючы й заоўваючы вопыт многіх пакаленняў, народна музика травні вялікае эстэтычнае, пазнавальнае й выхаваўчае значэнне. Музычны фальклор — аснова нацыянальнага музычнага стылю, вызначальная крыніца прафесійнай кампазітарскай музыкі й канцэртнай творчасці самадзйных музычных калектываў.

Асноўныя галіны беларускай народнай музыкі - песнятворчасць. Яна характэрызуецца, перш-наперш, жанравай разнастайнасцю й багаццем меладычных тыпаў традыцыйных каляндарна-земляробчых й сямейна-абрадавых песень (развіты цыкл жніўных, веснавыя, восеньскія, валачобныя, калядныя, шчадроуныя, вясельныя, хрэсьбійныя). Тыповыя беларускай народнай музыцы й спецыфічныя наспіви лірычных песень, якія не звязаны із абрадамі ці звычаямі, але й ў розных мясцінах прымяркоўваюцца так пэўнага години ці абставін: зімовыя, праполачныя, калі жывёлу пасуць, калі ідуць у грыбы. Больш позні гістарычны пласт — песні із яскрава індывідуалізаванымі напевамі, пазбаўленыя ўсякага прымеркавання: любоўна-лірычныя, сямейна-бытавыя, баладныя, сацыяльная лірыка (казацкія, батрацкія, салдацкія, рэкруцкія).

Песенная й інструментальная творчасць беарусаў узнікла ў далёкай старажытнасці. Цяжкае жыццё прыгнечанага народу ў дарэвалюцыйнай Беларусі адбілася на лёсе нацыянальнай культури — жывапісу, літаратуры, музыкі. На працягу стагоддзяў пераважаючай формай беларускай мастацкай творчасці була народна творчасць — песні, інструментальныя найгрышы, прыказкі, прымаўкі, казкі. Асаблівай любоўю заўсёды карысталася пісня. Народ раскрыў у іх свій талент й мудрасць, палі адносіны так сацыяльнай рэчаіснасці, так людзей й прыроды. Са змяненнем жыцця народу, грамадскага ўкладу змяняўся й змест песень. Ва ўмовах феадальнага прыгнёту беларускі народ склаў песні пра гора й пакуты, пра нянавісць так прыгнятальнікаў, пра барацьбу за шчаслівае жыццё.

Шырыня тэматыкі старажытных беларускіх народних песень выклікала й разнастайнасць іх жанраў й відаў. Напрыклад, свабодалюбівы характар беларускага народу, яго мужнасць, адвага адлюстраваны ў героіка-эпічных піснях казацка-сялянскай вольніцы, журба й роздум — у дзявочых й жаночых лірычных піснях, нястрымная весялосць й радасць — у танцавальных песнях.

У беларускай дарэвалюцыйнай народнай песеннай творчасці можна выдзеліць наступныя віды песні: каляндарна-абрадавыя, сямейна-абрадавыыя, сямейна-бытавыя, любоўна-лірычныя й песні сацыяльнага пратэсту.

Каляндарна-абрадавыя песні. Яни звязаны із рознымі відамі сельскагаспадарчых работ, з народнымі святамі земляробчага каляндара. Каляндарныя песні падзяляюцца на веснавыя, летне-асеннія й зімовыя.

Сямейна-абрадавыя песні.Сюды ўваходзяць песні, якія выконваюцца на сямейных урачыстасцях із поваду нараджэння дзіцяці, вясельныя, пахавальныя плачы, галашэнні.Песні-плачы й галашэнні адлюстроўвалі не толькі няўцешнае гора па памершых сваяках, але й й цяжкае беспрасветнае жыццё беднякоў у ярмі памешчыкаў-прыгоннікаў.

Найбольш значны пласт беларускага музычнага фальклору складаюць песні сямейна-бытавыя, любоўна-лірычныя, песні сацыяльнага пратэсту. У гэтых піснях увасоблены розныя бакі жыцця й побуті беларускага народу, яго спадзяванні, барацьба за асабістае шчасце, адносіны так прыгнятальнікаў.

Беларуская народна інструментальная музыка.

Беларуская народна інструментальная музика, як й вакальная, узнікла ў даўнія часы. Жанры яе разнастайныя: пастуховыя найгрышы, паляўнічыя сігналы, танцавальныя мелодыі. З даўніх часоў былі вядомы інструментальныя танцавальныя найгрышы «Мяцеліца» й «Галубок».

Значнае месца ў беларускай інструментальнай музыцы займае танцавальная музика. У танцях, як й ў піснях, беларускі народ выказваў думкі чалавека, яго настроі й пачуцці. Многа ёсць танцаў, якія адлюстроўваюць працоўныя працэсы: «Лянок», «Шавец», «Таўкачыкі» й іншыя.

Народная пісня — аснова нацыянальнага беларускага прафесіянальнага музычнага мастацтва.

Беларускія кампазітары шырока выкарыстоўваюць ў сваіх творах мелодыі народних песень й танцаў. Беларускія народныя мелодыі з’яўляюцца асновай іх.

музычнай мовы. Народныя тэмы сустракаюцца ўжо ў першых творах беларускай пра;

фесіянальнай музыкі 20-х гадоў.Так, у Сімфаньеце «Беларускія малюнкі» М. Чуркіна, якаючи апявае родны край, беларускую прыроду, выкарыстоўваюцца сапраўдныя народ-ныя песні - лірычныя, танцавальныя, жартоўныя й іншыя. У Фартэпіянным квінтэце М. Аладава, котрі малюе карціны народнага жыцця Беларусі, гучаць тэмы й меладычныя звароты карагоднай, танцавальнай песні. У працэсе развіцця беларускай прафесіяналь-най музыкі ў 30-я гади, у ваенны й пасляваенны перыяды народна пісня й танець шыро-ка й разнастайна выкарыстоўваюцца беларускімі кампазітарамі ў операх, кантатах, хо-рах, сімфанічных й камерна-інструментальных творах, у апрацоўках для голасу сола із суправаджэннем, у творах для аркестра народних інструментаў.

Народнае музычнае мастацтва — невычарпальная крыніца прафесіянальнай творчас-ці. Для таго каб захаваць народну музику, яе трэба запісаць, вывучыць. Гэта ўсведам-лялі прафесіянальныя беларускія паэты, літаратары, музиканти, этнографы-фалькла-рысты. Плённую роботу па даследаванню беларускай народнай музыкі ў дарэвалюцый-ны перыяд прарабілі З. Радчанка, П. Шэйн, М. Янчук, П. Сакальскі й іншыя. Беларускія савецкія кампазітары аддаюць многа ўвагі вывучэнню народнай музычнай творчасці. Асабліва многа песень сабралі й апрацавалі М. Чуркін, М. Аладаў, Я. Цікоцкі, Р.Пукст.

Чатырохтомнае выданне «Беларускія народныя песні» Р. Шырмы ўключае сістэма-тызаваныя па жанрах песні - любоўныя, бытавыя, веснавыя, калядныя, батрацкія, рэк-руцкія, салдацкія, казацкія й іншыя. Гэта праца прадстаўляе вялікую мастацкую й наву-ковую цікавасць для музыкантаў й кампазітараў.

Музычнае мастацтва Беларусі за гади Савецкай ўлады.

Да Кастрычніцкай рэвалюцыі беларусы не мелі сваёй прафесійнай музыкі, кампазітар-скай школи, опернага тэатра, нацыянальных музычных калектываў. Ва ўмовах сацы-яльнага й нацыянальнага прыгнёту талент беларускага народу быў скаваны, не меў маг-чымасцей для развіцця. Звяржэнне ўлады памешчыкаў й капіталістаў, перамога працоў-ных мас стварылі выключна спрыяльныя ўмовы для росквіту ўсіх матэрыяльных й ду-хоўных сіл беларускага народу.

У першыя ж гади Савецкай улады ў многіх гарадах Беларусі ствараюцца дзяржаў-ныя вышэйшыя й сярэднія навучальныя ўстановы, музеі, драматычныя тэатры, музыч-ныя школи й тэхнікумы. У 1918 р. у Віцебску й Гомелі, а ў 1919 р. у Мінску адкрываюц-ца народныя кансерваторыі. Педагогі й навучэнцы музычных навучальных устаноў пра-водзяць вялікую роботу па прапагандзе музычнага мастацтва, арганізоўваюць канцэр-ты, вечары камернай й сімфанічнай музыкі.

Узнікаюць самадзейныя й прафесіянальныя харавыя й танцавальныя калектывы. Вя-лікую вядомасць у рабочых клубах й воінскіх падраздзяленнях атрымалі хор пад кіраў-ніцтвам У. Тэраўскага й Дзяржаўны хор пад кіраўніцтвам В. Яфімава. Поспехам у 20-я гади карысталіся драматычныя й музычныя спектаклі Першага Беларускага дзяржаўна-га тэатра (цяпер — Беларускі дзяржаўны тэатр імя Янкі Купали). Былі ажыццёўлены пастаноўкі спектакляў «На Купалле» М. Чарота, «Машэка» й «Кастусь Каліноўскі» Є Мі-ровіча, опери «Русалка» А. Даргамыжскага й інш.

Значнае ажыўленне ў музычнае жыццё беларускай сталіцы ўнёс Мінскі музычны тэх-нікум, адкрыты ў 1924 р. Оперны й камерны класы, а таксама студэнцкі сімфанічны аркестр тэхнікума праводзілі вялікую музычна-асветную й канцэртную роботу. Оперны клас тэхнікума паставіў некалькі оперних спектакляў.

У 30-я гади, гади ўздыму Беларусі, адбываецца далейшае развіццё нацыянальнай му-зычнай культуры.

У 1930 р. у Мінску ствараюцца Дзяржаўны народні аркестр БРСР й на аснове опер-нага класа музычнага тэхнікума — Дзяржаўная студыя опери й балету. У 1933 р. быў створаны Беларускі дзяржаўны тэатр опери й балету. Адкрыццё тэатра з’явілася знамя-нальнай падзеяй у музычным жыцці нашай рэспублікі, каштоўным укладів у культур-нае будаўніцтва.

Оперная трупа тэатра, у склад якой увайшлі многія выхаванцы студыі, за кароткі тэр-мін развучыла радий оперних й балетних твораў рускіх, зарубіжних й савецкіх кампазіта-раў. На сцэне тэатра былі пастаўлены опери «Князь Ігор» А. Барадзіна, «Євген Оне-гин» П. Чайкоўскага, «Царська наречена» М. Рымскага-Корсакава, «Ріголетто» Д. Вердзі, «Кармен» Ж. Бізэ, «Севільський цирульник» Д. Расіні, «Тихий Дон» І.Дзяржынскага, «Лебедине озеро» П. Чайкоўскага, «Бахчисарайський фонтан» Б. Асаф «ева.

Дзейнасць тэатра опери й балету ўзняла музычную культуру беларускага народу на нові, больш высокі ўзровень, далучыла сотні тисяч слухачоў так класічнай й савецкай музыкі, стымулявала творчую роботу беларускіх кампазітараў над стварэннем нацыянальнага рэпертуару.

У 1932 р. адкрываецца Беларуская дзяржаўная кансерваторыя, якая стала кузняй кад;

раў кампазітараў, спевакоў, артыстаў сімфанічнага й народнага аркестраў. У кансерва-торыі ў 30-я гади вучыліся вядомыя кампазітары А. Багатыроў, У. Алоўнікаў, В. Яфімаў, Д. Лукас, П. Падкавыраў й інш.

У 1937 р. у Мінску адкрываецца Беларуская дзяржаўная філармонія. Яе праца са-дзейнічала росквіту музычнага жыцця рэспублікі, стварэнню спрыяльных умоў для зростанню нацыянальных выканаўчых сіл.

Яркім паказчыкам культурнага будаўніцтва ў нашай рэспубліцы з’явілася стварэн-не нацыянальнай кампазітарскай школи. Зараджэнне беларускай прафесіянальнай му-зыкі адносіцца так 20-х гадоў. У сваім развіцці прафесіянальная музика абапіралася на традыцыі беларускай народнай музычнай творчасці, на дасягненні рускай класічнай му-зыкі, на вопыт й поспехі іншых кампазітараў. Пекло прасцейшых апрацовак нацыянальных мелодый песень й танцаў беларускія кампазітары прыйшлі так стварэння сімфоній, опер й балетаў.

Першымі беларускімі савецкімі кампазітарамі былі М. Чуркін, М. Аладаў, Я. Цікоцкі, А. Туранкоў, Р.Пукст.

Ужо для першага перыяду развіцця беларускай прафесіянальнай музыкі характэрна імкненне ахапіць розныя жанри музычнай творчасці. Сярод музычных твораў 20-х га-доў сустракаем масавую пісню, апрацоўкі беларускіх народних мелодый, рамансы, ка-мерна-інструментальныя, сімфанічныя творы й нават опери. У 1925 р. М. Чуркін стварыў Сімфаньету «Беларускія малюнкі» — твор для сімфанічнага аркестра, а яшчэ раней, у 1922 р., — оперу «Вызваленне працы». У 1927 р. М. Аладаў напісаў оперу «Тарас на Парнасу». Так таго ж години адносіцца стварэнне Першай сімфоніі Я. Цікоцкім, рамансаў, масавых песень, апрацовак народних мелодый А. Туранковым, М. Аладавым, Н. Сакалоўскім, У. Тэраўскім, І.Любанам.

У 30-я гади адзначаецца далейшае развіццё прафесіянальнай музычнай творчасці. Гэтаму ў многім садзейнічала стварэнне ў Мінску ў 1932 р. беларускага аддзялення Саюза савецкіх кампазітараў.

Значны ўклад ў беларускую прафесіянальную музику ўнёс ў гэтыя гади кампазітар В. Залатароў, вучань М. Балакірава, М. Рымскага-Корсакава. З 1932 па 1941 р. ён кіраваў класам кампазіцыі ў Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі й падрыхтаваў за гэты годину цэлую плеяду маладых таленавітых кампазітараў.

У 30-я гади назіраецца ўзбагачэнне жанраў беларускай музыкі. Кампазітары звяртаюцца так стварэня опер й балетаў на нацыянальныя сюжэты, пішуць сімфоніі, кантати, песні на актуальныя тэмы. До канцу 30-х гадоў былі створаны й пастаўлены на сцэне Беларускага дзяржаўнага тэатра опери й балету опери «Міхась Падгорны» Я. Цікоцкага, «У пушчах Палесся» А. Багатырова, «Кветка шчасця» А. Туранкова, балет «Салавей» М.Крошнера.

У даваенныя гади ўзнікла многа масавых песень аб Радзіме, аб калгасным жыцці, Чырвонай арміі: «Бывайце здаровы» І.Любана, «Вечарынка ў калгасе» С.Палонскага.

У перадваенныя гади актывізавалася навуковая, фалькларыстычная дзейнасць беларускіх музыказнаўцаў - прапагандыстаў нацыянальнай музыкі.

К пачатку 40-х гадоў музычная культура беларускага народу дасягнула высокага ўзроўню.

Музычнае мастацтва Беларусі ў гади Вялікай Айчыннай вайны.

Беларускі народ адным із першых уступіў у барацьбу із фашысцкімі захопнікамі. Дзейнасць драматычных й оперних тэатраў, філармоніі, музычных навучальных устаноў часова перапынілася. У гэты годину у творчасці беларускіх кампазітараў на ўвесь голас прагучала патрыятычная тэма, тэма Радзімы, гераічнай барацьбы савецкага народу із фашыстамі.

Асаблівае месца ў іх творах посіла тэма партызанскага руху Беларусі, котрі стаў грознай сілай у тилу ворага. Сярод твораў, прысвечаных гэтай тэме, вызначаюцца опера «Алеся» Я. Цікоцкага, кантата «Беларускім партызанам» А. Багатырова, сімфанічная паэма «З дзённіка партызана» й сімфонія-балада «У суровыя дні» М. Аладава, песні й рамансы А. Багатырова, М. Аладава, Я. Цікоцкага, Р. Пукста, С. Палонскага,І.Любана. Усе гэтыя творы заклікалі так барацьбы із фашысцкімі захопнікамі, выхоўвалі ў людзей мужнасць, усялялі віру ў перамогу.

У гади вайны велізарную канцэртна-выканаўчую роботу ў прыфрантавых раёнах й ў тилу праводзілі артысты Беларускага дзяржаўнага тэатра опери й балету. Сіламі беларускіх артыстаў у Маскве ў 1942 р. былі пастаўлены ўрыўкі із нацыянальных беларускіх опер. У гади вайны многа беларускіх артыстаў працавала ў Дзяржаўным тэатры опери й балету ў р. Горкім. Плённую канцэртную роботу ў гади вайны праводзіў й Беларускі ансамбль песні й танцю, кіруемы Р.Шырмай.

Нягледзячы на цяжкія выпрабаванні ваеных гадоў, дзеячы мастацтва Беларусі працягвалі будаваць нацыянальную музычную культуру.

Музычнае мастацтва Беларусі ў пасляваенны перыяд (1945 — 1968).

К канцу ліпеня 1944 р. Білорусь була поўнасцю вызвалена пекло нямецкіх акупантаў.

Вельмі хутка ў рэспубліцы було адноўлена музычна-канцэртнае й тэатральнае жыццё, дзейнасць музычных навучальных устаноў. У разбураныя гарады вярнуліся пісьменнікі, кампазітары, артысты драматычных й оперних тэатраў, музиканти. У вельмі кароткі тэрмін у рэспубліцы було адноўлена гаспадарча-эканамічнае жыццё. Ужо ў снежні 1944 р. Беларускім дзяржаўным тэатрам опери й балету була пастаўлена опера «Алеся» Я. Цікоцкага.

У пасляваенны перыяд беларуская музика дасягнула нових ідэйных й мастацкіх вышынь. Саюз кампазітараў БРСР папоўніўся маладымі кампазітарамі - выпускнікамі Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі. Сярод іх — Г. Вагнер, Э. Тырманд, Ю. Семяняка, Я. Глебаў, У. Чараднічэнка, Р. Бутвілоўскі, Д. Смольскі, Я. Дзягцярык, І.Лучанок й іншыя. Многае було зроблена для развіцця нацыянальнай оперы, балета, сімфоніі, кантати, інструментальнай й харавой музыкі, масавай й сольнай песні, рамансаў.

Значнае месца ў музычнай творчасці пасляваенных гадоў посіла тэма гістарычнага мінулага беларускага народу, якаючи пераклікалася із падзеямі Вялікай Айчыннай вайны. Гэтая тэма знайшла ўвасабленне ў буйних музычна-сцэнічных творах — операх «Кастусь Каліноўскі» Д. Лукаса, «Андрэй Касценя» М. Аладава, «Яснае світанне» А. Туранкова, а таксама ў кантатах «Білорусь» А. Багатырова, «40 рік» М. Аладава й інш.

Далейшае развіццё ў музычнай творчасці атрымала тэма Вялікай Айчыннай вайны.

Яна ўвасоблена ў операх «Марынка» Р. Пукста, «Дзяўчына із Палесся» Я. Цікоцкага, у сімфанічных творах «Партызанская бувальщина» У. Алоўнікава, «Вічна жывыя» Г. Вагнера, у кантаце «Памяці Канстанціна Заслонава» Ю. Семянякі, у шматлікіх масавых, сольних й харавых песнях.

Тэме мірнай стваральнай працы людзей прысвяцілі палі творы Я. Цікоцкі, У. Алоўнікаў, М. Аладаў, П. Падкавыраў, І.Кузняцоў. Яркае адлюстраванне ў музыцы атрымала тэма барацьбы за мір й дружбу паміж народамі. Гэтая тэма лягла ў аснову Чацвёртай сімфоніі Я. Цікоцкага, сімфанічнай сюіты «Песні міру» У. Алоўнікава, вялікай колькасці песень.

У музычнай творчасці 50-х гадоў яшчэ больш узмацнілася імкненне так адлюстравання сучаснай тэмы, вобразаў, сюжэтаў, звязаных із жыццём, бытам людзей.

У гэтыя гади прыкметна павысілася прафесіянальнае майстэрства кампазітараў, яшчэ больш трывалай стала іх сувязь із нацыянальнай народнай творчасцю, із рэалістычнымі традыцыямі рускай класічнай й савецкай музыкі. Пастаянная сувязь із народам узбагачала кампазітараў, дапамагала ім адшукваць хвалюючыя, актуальныя тэмы для сваіх твораў.

Беларускія музыказнаўцы, фалькларысты больш актыўна сталі выступаць із лекцыямі, дакладамі аб музыцы перад насельніцтвам, па радыё й тэлебачанню. У друку ўсё часцей сталі з’яўляцца роботи аб беларускай прафесіянальнай й народнай музыцы.

Некаторыя творы беларускіх кампазітараў у гэтыя гади атрымалі ўсесаюзную аўдыторыю, сталі выконвацца ў канцэртных залах Масквы й іншых гарадоў.

Вялікіх мастацкіх поспехаў у пасляваенныя гади дасягнула выканаўчае майстэрства Беларусі. Шырокую вядомасць у нашай краіне атрымалі Дзяржаўная акадэмічная харавая капэла БРСР й Дзяржаўны народні хор БССР.

Дасягненні беларускіх кампазітараў й музыкантаў былі висока ацэнены грамадскасцю яшчэ ў 1955 р. на Інший дэкадзе беларускага мастацтва ў Маскве. Многія кампазітары й выканаўцы былі ўдастоены ганаровых званняў й ўзнагарод.

У гэты перыяд былі створаны балети «Святло й цені» Г. Вагнера й «Мара» Я. Глебава, Першая й Інша сімфоніі Л. Абеліовіча, песні «Абеліскі» Д. Смольскага й «Памяць сэрца» І.Лучанка.

Сярэдзіна 60-х гадоў натхніла дзеячаў беларускага мастацтва на стварэнне твораў, якія вызначаюцца глыбінёй й праўдзівасцю адлюстравання жыця, сілай ідэйнага пафасу, высокім мастацкім майстэрствам. У гэты перыяд було напісана многа цікавых, сталых у мастацкіх адносінах твораў. Сярод іх трэба назваць балет «Альпійская балада» Я. Глебава, балет «Після балу» й тэлеоперу «Ранак» Г. Вагнера, Трэцюю сімфонію Л. Абеліовіча, вакальна-сімфанічную паэму «Па дарогах барацьбы й перамог», восьму й Дзевятую сімфоніі М. Аладава, кантати «Беларускія песні» А. Багатырова й «Світлі шлях» І.Кузняцова, «Святочну уверцюру» Д. Камінскага, сімфанічную паэму «50 рік» Я. Цікоцкага.

З’яўленне таленавітых твораў у 60-та гади — вынік актыўнага звароту беларускіх кампазітараў так сучасных тэм, дабратворнага ўплыву лепшых традыцый савецкай музыкі. Увасабленне сучасных тэм у музычных творах прывяло так ўзбагачэння выяўленчых сродкаў, расшырэння жанравага й вобразнага зместу беларускай музыкі.

Вакальная музика беларускіх кампазітараў.

Вакальная музика 20 — 70-х гадоў.

Ніводны із беларускіх кампазітараў не прайшоў міма вакальнай музыкі. І гэта натуральна: пісня, хори, рамансы, звязаныя із паэтычным тэкстам, — найбольш дэмакратычная, даступная форма музычнай творчасці.

Першыя масавыя песні й рамансы на вершы беларускіх паэтаў з’явіліся ў 20-я гади — у перыяд зараджэння нацыянальнай прафесіянальнай музыкі.

Песні гэтага перыяду ўвасаблялі рэвалюцыйны рух маладой савецкай дзяржавы, пафас народнай барацьбы із ворагамі нашай краіны, працоўныя справы. Сярод першых масавых песень былі «Слава пралетарыяту» М. Чуркіна, «Ковачи», «Робочий Палац», «Пісня кузні» А.Туранкова. Многія масавыя песні ствараліся тады ў характары маршу, гімна.

Вялікую ўвагу кампазітары ўдзялілі й жанру раманса, звярнуўшыся так тэкстаў класікаў беларускай паэзіі. Асабліва плённа працаваў тады ў гэтым жанри М. Аладаў, котрі напісаў на тэксты Я. Купалы й М. Багдановіча два цыклы рамансаў.

У рамансах М. Аладава, М. Чуркіна, Я. Цікоцкага, Р. Пукста побач із карцінамі прыроды й тэмай кахання була ўвасоблена таксама сацыяльная тэма, роздум чалавека аб жыцці. У гэтыя ж гади М. Чуркіным, Р. Пукстам, А. Туранковым було створана многа песень для дзяцей. У піснях знаходзілі водгук важныя грамадска-палітычныя падзеі ў жыцці нашай краіны. Асабліва многа песень з’явілася ў інший палове 30-х гадоў.

У вакальнай творчасці беларускіх кампазітараў ў гади Вялікай Айчыннай вайны із асаблівай сілай прагучала тэма патрыятызму й героікі савецкага народу. Многа песень було прысвечана беларускім партызанам .У эвакуацыі актыўна працавалі над песнямі кампазітары М. Аладаў, М. Шнэйдэрман, А. Багатыроў, Я. Цікоцкі. Масавыя песні ваеннага перыяду вызначаюцца яркім плакатним тэкстам, мужным, валявым характарам, аптымізмам, змяшчаюць заклікальныя інтанацыі, маршавыя рытмы. Сярод песень тых гадоў трэба назваць «Нам не быць пад фашысцкай п’ятої» М. Аладава, «Ми повернемося», «За рідну Білорусь» А. Багатырова, «Ой, ляси травні, паляны» Р.Пукста. Заканчэнню вайны былі прысвечаны песні «Шуміць наша слава» А. Багатырова, «Вялікі дзень» В. Яфімава, «З рускім народам» Р. Пукста, «Перамога» М.Шнэйдэрмана. Апрача масавых, у гэты перыяд ствараліся сольныя песні (лірычныя, сатырычныя), рамансы, маналогі, прысвечаныя воінам-героям, партызанам.

Пасля завяршэння вайны пачаўся нові етап у развіцці беларускай вакальнай музыкі. Асабліва інтэнсіўна вакальныя жанри развіваюцца ў канцы 40-х — пачатку 50-х гадоў, што було выклікана агульным уздымам музычнай творчасці беларускіх кампазітараў у гэтыя гади, з’яўленнем нових таленавітых майстроў песні, расшырэннем тэматыкі й жанраў беларускай музыкі. Колькасць кампазітараў, якія працуюць у галіне вакальнай музыкі, прыкметна расшыраеца. Апрача кампазітараў старэйшага пакалення, песні пішуць У. Алоўнікаў, І.Кузняцоў, Г. Вагнер, Э. Тырманд, Ю. Семяняка, Я. Глебаў й іншыя. як й ў папярэднія годинник, масавая пісня адлюстроўвае важнейшыя падзеі жыцця нашай краіны.

У пасляваенныя гади створаны песні аб Беларусі, яе прасторах й рэках: «Жыві, Білорусь!», «Красуй, Білорусь!», «На рідних прасторах», «Пісня пра Нёман», «Дняпро».

Беларускія кампазітары стварылі нямала добрих песень, якія ўвасабляюць актуальныя тэмы й вобразы рэчаіснасці, нямала змястоўных рамансаў. Лепшыя песні й рамансы трывала ўвайшлі ў побут, сталі ўпрыгожваннем канцэртнага рэпертуару.І адна із галоўнейшых завдань дзеячаў беларускай музыкі - стварэнне яркіх, папулярных, сапраўды масавых песень.

Сімфанічная музика беларускіх кампазітараў.

1.Агульная характарыстыка.

Беларуская сімфанічная музика — від высокага прафесіянальнага мастацтва. Звяртае ўвагу жанравая разнастайнасць беларускай сімфанічнай музыкі. Сярод нацыянальных сімфанічных твораў сустракаюцца сімфоніі, сімфаньеты, сімфанічныя сюіты, паэмы, фантазіі, варыяцыі, уверцюры, танці, канцэрты для саліруючых інструментаў у суправаджэнні аркестра й інш.

Важнейшай крыніцай творчасці беларускіх кампазітараў з’явілася нацыянальнае народнае мастацтва. Вывучэнне меладычных, рытмічных й гарманічных асаблівасцей беларускіх старажытных й сучасных народних песень й танцаў, знаёмства із выкарыстаннем народнай песні ў творчасці кампазітараў-класікаў дазволіла беларускім кампазітарам стварыць у сімфанічнай музыцы нацыянальны музычны стыль, котрі сваімі карэннямі трывала звязан із народнай музыкай.

Беларуская сімфанічная музика — высокаідэйнае, змястоўнае мастацтва. Лепшыя сімфанічныя творы сталі здабыткам мільёнаў людзей. Іх вызначаюць прастата сродкаў выяўлення, даступнасць й яснасць форми. Шырокаму распаўсюджанню беларускай сімфанічнай музыкі садзейнічае выкарыстанне ў їй дэмакратычных бытавых жанраў - песні, раманса, маршу, разнастайных танцавальных форм.

2. Кароткі агляд развіцця.

Беларуская сімфанічная музика зарадзілася ў 20-я гади. Каштоўны ўклад у стварэнне асноў беларускага сімфанізму ўнеслі М. Чуркін, Я. Цікоцкі, М. Аладаў.

Ужо ў першых сімфанічных творах выяўляецца імкненне кампазітараў адлюстраваць значны змест, звязаны із рэчаіснасцю, выкарыстаць у музыцы нацыянальныя песенныя й танцавальныя мелодыі.

Сімфаньета «Беларускія малюнкі» М. Чуркіна, створаная ў 1925 р., з’явілася першым нацыянальным сімфанічным творам, котрі ўвасобіў розныя бакі жыцця й побуті беларускага народа.

Сярод сімфанічных твораў 20-х гадоў вызначаецца Першая сімфонія Я. Цікоцкага, напісаная ў 1925 р. й прысвечаная рэвалюцыйнай тэме, тэме барацьбы беларускага народу із белапольскімі інтэрвентамі ў гади грамадзянскай вайны. У 1930 р. закончыў Іншу сімфонію М. Аладаў. Гэта сімфонія апавядае аб цяжкім, беспрасветным жыцці й сацыяльнай абяздоленасці жанчыны ў дарэвалюцыйнай Беларусі. У сімфоніі выкарыстоўваюцца мелодыі беларускіх народних лірычных песень аб жаночай долі.

У 30-я гади адзначаецца далейшае развіццё сімфанічнай музыкі. Так яе стварэння звяртаюцца А. Туранкоў, Р. Пукст, В. Залатароў, яго вучні А. Багатыроў, П. Падкавыраў.

У гэтыя гади ў беларускай сімфанічнай музыцы побач із сімфоніямі, сімфаньетамі, уверцюрамі, паэмамі з’яўляюцца новыя жанри — скерца, сюіта, капрычыё, танець, уверцюра-фантазія. Па-ранейшаму ў сімфанічных творах адлюстроўваюцца карціны тагачаснага жыцця й побуті беларускага народу, прырода, падзеі грамадскага жыцця. Напрыклад, Чацвертая сімфонія В. Залатарова «Білорусь» прысвечана 15-годдзю вызвалення Беларусі пекло белапольскай акупацыі, Інша сімфонія Я. Цікоцкага — уз’яднанню заходніх абласцей Беларусі. Карціны тагачаснага жыцця й побуті знаходзім ва ўверцюрыфантазіі «Зары насустрач» й Сімфаньеце До мажор М. Аладава, Першай сімфоніі Р.Пукста.

У гади вайны праз усю сімфанічную музику, як й іншыя жанри беларускай музычнай творчасці, праходзіць тэма гераічнай барацьбы із фашысцкімі акупантамі. Сімфанічныя творы ў гэтыя гади ствараюць М. Чуркін, В. Залатароў, Я. Цікоцкі, М. Аладаў, Р.Пукст. Асабліва паказальныя для гэтага перыяду Інша сімфонія Р. Пукста, якаючи змяшчае мужныя, лірычныя й жанра-бытавыя вобразы, сімфонія-балада «У суровыя дні» й сімфанічная паэма «З дзённіка партызана» М. Аладава — творы, прысвечаныя гераічнай барацьбе партызан.

У пасляваенны перыяд беларуская сімфанічная музика развівалася больш інтэнсіўна, чым за ўсе папярэднія гади. Уздым сімфанічнага жанру быў абумоўлены й прыходам у беларускую музику новай групы таленавітых кампазітараў - Л. Абеліовіча, Г. Вагнера, Я. Глебава й іншых. У гэтыя гади яшчэ больш расшырыўся тэматычны й вобразны змест сімфанічнай музыкі, на нові, больш высокі ўзровень узнялося прафесіянальнае майстэрства кампазітараў.

Па-ранейшаму значнае месца ў іх творах займала ваенная тэматыка. Гераічнаму подзвігу савецкага народу ў гади вайны прысвяцілі палі творы А. Багатыроў, Я. Цікоцкі, У. Алоўнікаў («Партызанская бувальщина»), Г. Вагнер («Вічна жывыя»), М. Чуркін, Я. Глебаў.

Тэма барацьбы за мір й дружбу паміж народамі лягла ў аснову Чацвёртай сімфоніі Я. Цікоцкага, Трэцяй сімфоніі П. Падкавырава, сімфанічнай сюіты «Песні міру» У. Алоўнікава. Мірная, стваральная праца людзей адлюстравана ў Трэцяй сімфоніі М.Аладава. Радасныя, святочныя вобразы змяшчаюцца ва ўверцюрах Я. Цікоцкага, А. Багатырова, В.Залатарова. Шырока прадстаўлена ў сімфанічнай музыцы гэтага перыяду й лірыка.

У 60-та гади адзначаецца далейшае развіццё беларускай сімфанічнай музыкі. Узмацняецца псіхалагізм, паглыбляецца філасофскі змест, прыкметна ўзбагачаецца музычная мова, расшыраецца вобразна-меладычная сфера й жанравы дыяпазон. Новыя з’явы ў беларускай сімфанічнай музыцы тлумачацца павышэннем творчай актыўнасці кампазітараў.

Камерна-інструментальная музика беларускіх кампазітараў.

Агульная характарыстыка.

Камерна-інструментальная музика даўно стала мастацтвам для вялікай, масавай аўдыторыі. Шматлікія творы беларускай камерна-інструментальнай музыкі вызначаюцца шырокім дыяпазонам музычных вобразаў - пекло песенна-лірычных й жанрава-бытавых так патэтычных й героіка-драматычных.

У камерна-інструментальнай творчасці кампазітары шырока выкарыстоўваюць у якасці меладычнага матэрыялу тэмы беларускага фальклору. Камерна-інструментальныя творы пішуць многія беларускія кампазітары. Так, напрыклад, у М. Аладава сустракаем ансамблі для струнних смичкових інструментаў, радий твораў із удзелам фартэпіяна для драўляных й мідних духавых інструментаў - габоя, кларнета, фагота, труби, валторни. У П. Падкавырава ёсць фартэпіянныя трыо й квінтэт, струнныя квартэты, санаты, цыкл із 24 прэлюдый й радий п’ес для фартэпіяна. У Л. Абеліовіча — санаты для фартэпіяна й скрыпкі. М. Шнэйдэрман, Г. Вагнер й Э. Тырманд стварылі зборнікі дзіцячых п’ес («Юни скрыпач», «Юни піяніст» й г. д.).

Першыя ўзоры беларускай камерна-інструментальнай музыкі з’явіліся яшчэ ў 20-я гади. Іх стваральнікамі былі М. Аладаў, М. Чуркін. Сярод твораў ваенных й пасляваенных гадоў вылучаецца Фартэпіяннае трыо й Саната для фартэпіяна А. Багатырова, Фартэпіянны квінтэт й «24 прэлюдыі для фартэпіяна» П. Падкавырава, Фартэпіяннае трыо й цыкл фартэпіянных п’ес «Фрэскі» Л. Абеліовіча, Прэлюдыі для фартэпіяна У. Алоўнікава, «Фантастычныя танці» Я. Глебава, Сюіта для фартэпіяна й Саната для альта й фартэпіяна Э. Тырманд, Саната для дзвюх скрыпак, віяланчэлі й фартэпіяна М. Аладава, Фартэпіяннае трыо Д. Камінскага.

Беларуская опера.

Кароткі агляд развіцця опернага жанру ў творчасці беларускіх кампазітараў.

Толькі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Беларусі былі створаны спрыяльныя ўмовы для фарміравання нацыянальнага тэатра, узнікнення оперы.

Першымі беларускімі операмі былі «Вызваленне працы» М. Чуркіна й «Тарас на Парнасу» М.Аладава. Пры стварэнні першых опер аўтары абапіраліся на вопыт класікаў. Таксама ў беларускіх операх былі шырока выкарыстаны мелодыі нацыянальных народних песень й танцаў, тэмы рэвалюцыйных песень. Алі опери 20-х гадоў былі недасканалыя ў мастацкіх адносінах, што тлумачылася адсутнасцю традыцый нацыянальнай оперы.

Поспехі ў развіцці опери адзначаюцца ў 30-я гади, у перыяд росквіту культури беларускага народу. Так гэтага години значна ўзмацнела прафесіянальнае майстэрства кампазітараў, з’явілася многа таленавітых оперних спевакоў, быў адкрыты оперны тэатр. У інший палавіне 30-х гадоў былі напісаны опери «Кветка шчасця» А. Туранкова, «Міхась Падгорны» Я. Цікоцкага, «У пушчах Палесся» А.Багатырова. Кампазітары імкнуліся ўвасобіць у операх гісторыю беларускага народу — яго барацьбу за сваё сацыяльнае вызваленне пекло прыгнёту, гераічную барацьбу із інтэрвентамі, паднявольнае жыццё беларускіх сялян.

У гади вайны з’явілася опера «Алеся» Я. Цікоцкага. У пасляваенны перыяд беларускія кампазітары стварылі многа нових оперних твораў на самыя розныя сюжэты. Д. Лукас стварыў оперу «Кастусь Каліноўскі» аб паўстанні ў Беларусі, Р. Пукст оперу «Машэка», М. Аладаў - оперу «Андрэй Касценя». У гэтай опери апавядаецца пра барацьбу із фашысцкімі акупантамі, аб бесмяротным подзвігу Канстанціна Заслонава. А. Багатыроў напісаў оперу «Надія Дурова», у якой апяваецца гераічная барацьба рускага народу ў Айчыннай вайне 1812 р. А. Туранкоў стварыў оперу «Яснае світанне», прысвечаную барацьбе народу Заходняй Беларусі за ўз'яднанне із Савецкай Беларуссю. У гэтыя ж гади з’явілася й першая беларуская дзіцячая опера «Марынка» Р. Пукста, якаючи расказвае пра ўдзел школьнікаў у Вялікай Айчыннай вайне. Тагачаснаму жыццю моладзі прысвяціў палю оперу «Калючая ружа» Ю.Семяняка.

Беларускія кампазітары выкарыстоўвалі разнастайныя оперна-вакальныя форми: арыю, рэчытаціў, раманс, пісню, маналог, дуэт.

Станоўчай рысай беларускай опери з’яўляецца цесная сувязь музыкі із беларускай народнай песеннасцю.

Беларускія кампазітары дабіліся значных поспехаў у оперним жанри. І сёння яни не спыняюцца на дасягнутым, а працягваюць плённа працаваць у гэтай галіне.

Сучасная беларуская музыка.

Сучасная беларуская музика вельмі разнастайная у жанравым сэнсе. Яна многа ўвабрала ў сябе із сучаснай сусветнай музыцы й таму шырока распаўсюджаны такія напрамкі, як поп-музика, рок. Меней распаўсюджаны, але й таксама вядомы фолк, реп, хард-рок й іншыя напрамкі сусветнай музыкі, якія яшчэ не маюць такога шырокага прызнання ў насельніцтва Беларусі, як скажам, у Амерыцы ці ў Заходняй Еўропе.

Найбольш шырокае прызнанне на Беларусі атрымала так звана папулярная музика, ці, як яе яшчэ называюць, поп-музика. У вытоках беларускай поп-музыкі стаяць такія вядомыя сёння групы, як «Пісняри», «Верасы», «Сябри». Іх дзейнасць аказала й аказвае сёння вельмі моцны ўплыў на развіццё беларускай поп-музыкі. Гэта метри нашай беларускай естради, якія па-ранейшаму карыстаюцца папулярнасцю й вядомасцю ў беларускіх слухачоў.

Кажучы пра сучасную поп-музику, не трэба забываць пра людзей, якія яе пішуць. І тут трэба назваць імёны, вядомыя, напэўна, амаль кожнаму даросламу беларусу. Усім шырока вядомы песенныя творы кампазітараў Я. Глебава, Ю. Семянякі, І.Лучанка, Э. Ханка, Л. Захлеўнага, У. Будніка, В.Іванова, Э. Зарыцкага й інш.

Шырока вядомы ў рэспубліцы й па-за яе межамі выканаўцы Я. Паплаўская, А. Ціхановіч, Т. Раеўская, В. Вуячыч, Я. Еўдакімаў, А. Саладуха, І.Афанасьева, В. Ухцінскі, Ліка, Алеся, Я. Навуменка й іншыя.

Набыў папулярнасць у многіх краінах высокапрафесійны Дзяржаўны канцэртны аркестр Беларусі пад кіраўніцтвам М. Фінберга. У значнай ступені дзякуючы яго майстэрству Білорусь займае сёння адметнае месца ў музычным жыцці.

З 1992 р. у Віцебску штогод праходзіць свята славянскай естради «Славянскі базар», уздыму ўзроўню выканаўчага майстэрства маладых галасоў садзейнічае фестываль у Маладзечне, котрі із 1993 р. стаў традыцыйным.

Развіццё музычнай культури дало магчымасць стварыць новыя высокапрафесійныя калектывы. У 1988 р. створаны Дзяржаўны камерны хор; стаў працаваць мінскі аркестр духавых інструментаў «Няміга». Сінтэз музыкі, пластыкі й дэкору дэманструе створаная ў 1986 р. мінская вакальная група «Камерата». Саму авангардну музику выконвае ансамбль салістаў «Класікавангард».

У цэнтры канцэртнай дзейнасці стаіць Беларуская дзяржаўная філармонія. Білорусь травні высокапрафесійныя калектывы: акадэмічны хор Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, Дзяржаўны акадэмічны народні хор імя Г. Цітовіча, Дзяржаўная акадэмічная харавая капэла імя Р. Шырмы, Дзяржаўны акадэмічны народні аркестр імя І.Жыновіча, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр, Дзяржаўны камерны аркестр, Дзяржаўны ансамбль танцю, Дзяржаўны харэаграфічны ансамбль «Харошкі», нацыянальнае тэатральна-канцэртнае аб’яднанне «Беларуская капэла», дзяржаўны ансамбль народнай музыкі «Свята».

Пачынаючы прыкладна із 90-х гадоў, з’явілася вельмі шмат маладых таленавітых груп й выканаўцаў, якія сёння крок за крокам заваёўваюць сэрцы сучаснай моладзі. Гэта «Ляпіс Трубецькой», «Лепрыконсы», «Н.Р.М.», «Крама», «Палас», «Крыві», «Нейра Дзюбель», «Новае неба», «Уліс», «Мясцовы годину», «Троіца», «Бі-2», «Дзі Бронкс й Наталі», Л. Краўцова, Дон Санчас й многія іншыя.

Такім чынам, можна зрабіць вынік, што беларуская музика захавала народныя традыцыі й непарыўна із імі несупынна развіваецца й з’яўляецца неад’емнай часткай нацыянальнай культури й жыцця кожнага беларуса.

Список литературы

Г. С.Глущенко, Степанцевич. Білоруська радянська музична література. Мн., 1981.

Нисневич І., Нисневич З. Нариси з історії радянської білоруської музичної культури. 2-ге вид., Л., 1969.

Беларуская савецкая энцыклапедыя, тому 7. Мн., 1973.

Гісторыя беларускай савецкай музыкі. Мн., 1971.

Анталогія беларускай народнай песні. Мн., 1968.

Дадзіёмава. Гісторыя музычнай культури Беларусі пекло старажытнасці так канца 18 стагоддзя. Мн., 1994.

Лыч Л., Навіцкі У. Гісторыя культури Беларусі. Мн., 1996.

«Музыкальная газета». № 2,30. 1998; № 10,13. 1999.

Для підготовки даної праці були використані матеріали із сайту internet.