Падпольны і партызанскі рух на тэрыторыі Карэліцкага раёна ў гады Вялікай Айчыннай вайны

Аддзел адукацыі Карэліцкага райвыканкама ДзУА «Варанчанская сярэдняя агульнаадукацыйная школа»

Тэма«Падпольны і партызанскі рух на тэрыторыі Карэліцкага раёна ў гады Вялікай Айчыннай вайны» (VІ Рэспубліканскі конкурс творчых работ «Вялікая перамога ў нашай памяці жыве», прысвечаная 65-гадавіне Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне")

Выканала вучаніца 11' класа Кулініч Юлія Мікалаеўна Навуковы кіраўнік:

Алексеевіч Дзмітрый Іванавіч ДзУА «Варанчанская сярэдняя агульнаадукацыйная школа»

настаўнік гісторыі, вышэйшая катэгорыя Варонча 2010

Змест

Уводзіны

1 Акупацыйны рэжым нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Карэліцкага раёна

2 Партызанскі і падпольны рух на тэрыторыі Карэліцкага раёна ў гады Вялікай Айчыннай вайны Заключэнне Прылажэнне Літаратура

Аддзел адукацыі Карэліцкага райвыканкама ДзУА «Варанчанская сярэдняя агульнаадукацыйная школа»

Тэма"Падпольны і партызанскі рух у Карэліцкім раёне ў гады Вялікай Айчыннай вайны".

Анатацыя

У выніку даследавання тэмы аўтар прыйшоў да наступных вывадаў.

Карэліцкі раён ў гады Вялікай Айчыннай вайны з 28 чэрвеня 1941 года па 8 ліпеня 1944 года быў акупаваны нямецка-фашысцкімі войскамі.

На захопленай тэрыторыі быў ўстаноўлены рэжым тэрора і насілля.За гэты страшны час у Карэліцкім раёне загінула 38 124 чалавека, у тым ліку 19 тысяч у створаных лагерах смерці.

На зверствы фашыстаў жыхары раёна адказвалі самаадданай барацьбой.

Ва ўсіх вёсках раёна ствараюцца падпольныя і партызанскія атрады, якія безупынна вялі барацьбу з агрэсарам усімі вядомымі сродкамі і метадамі.

Подзвіг партызан і падпольшчыкаў, ваеннаармейцаў, ахвяры, прынесеныя імі і грамадзянскім насельніцтвам у імя Перамогі, свята захоўваюць жыхары Карэліцкага раёна.

Абнавіць і зберагчы гістарычную памяць, прабудзіць нацыянальны гонар, не даць забыць гераічныя і трагічныя старонкі гісторыі нашага грамадства — задача, якую ставіў перад сабой аўтар.

Тэма актуальная таму, што ў свеце сённяшніх падзей, калі пераглядаюцца не толькі вынікі самой вайны, але і агульначалавечыя каштоўнасці, выпрацаваныя вякамі і заснаваныя на хрысціянскіх запаведзях прыдаюцца забыццю і перагляду.

Аўтар дастаткова глыбока вывучыла партызанскі і падпольны рух па розных гістарычных крыніцах, мае сваё бачанне і дае сваю ацэнку тым гістарычным падзеям.

Задачы, якія перад сабой ставіла аўтар праекта, выкананы.

Аўтар работы ______________________ Ю.М.Кулініч Навуковы кіраўнік ______________ Дз.І.Алексеевіч

Уводзіны

Да вопыту і вытокаў Другой сесветнай вайны, яе цэнтральнай падзеі - Вялікай Айчыннай вайны — людзі зварочваюцца зноў і зноў.У гісторыі няма, напэўна, такога перыяду, у якім не было б «белых плямаў».На жаль, яны існуюць у гістарычных матэрыялах і нашага грамадства. Трэба прызнаць і той факт, што большасць насельніцтва не зусім добра ведае гісторыю. Без мінулага немагчыма правільнае разуменне цяперашняга. У школьных падручнікх, у навуковых манаграфіях многія факты гісторыі «выпалі» ці «згладжаны». Шырока выкарыстоўваюцца састарэлыя канцэпцыі, з якімі нельга згадзіцца цяпер.

Палітычнымі элітамі многіх «дэмакратычных» краін ідзе інтэнсіўны перагляд вынікаў Другой сусветнай вайны. Пераглядаюцца агульначалавечыя каштоўнасці. Узводзяцца ў ранг герояў былыя салдаты СС, дэманціруюцца помнікі воінам-вызваліцелям. Галоўная мэта іх злачыннай дзейнасці - падабацца Захаду, з яго агрэсіўнай палітыкай.

У амерыканскага філосафа Сантаяна ёсць такія словы «Хто не памятае свайго мінулага, асуджаны на тое, каб перажыць яго зноў». Таму я вельмі ўдзячна палітычнаму кіраўніцтву маёй краіны, што яно шануе памяць аб тых трагічных і страшных днях, клапоціцца аб удзельніках вайны, выхоўвае пачуццё знявагі да вайны ў маладога пакалення, рабіць усё магчымае каб гэты жах не паўтарыўся.

У гэтым годзе спаўняецца 65 гадоў з дня Вялікай Перамогі савецкага народа над фашыскай Германіяй.Таму мне б хацеася звярнуцца не да трагічных падзей тых ліхалеццяў, а да гераічных старонак беларускага народа, а менавіта да партызанскага і падпольнага руху. Вялікі ўклад у Вялікую Перамогу ўнеслі і народныя мсціўцы майго Карэліцкага раёна, якія з першых дзён вайны сталі на абарону сваёй Радзімы.

Гісторыя не ведае больш маштабнага супраціўлення заваёўнікам, чым барацьба беларускага народа супраць фашысцкіх рабаўнікоў, якая развярнулася на ўсёй тэрыторыі БССР. Насельніцтва не прымірылася з агрэсарам. Нават не гледзячы на жорсткасць акупацыйнага рэжыма, патрыятычны рух супраць германскіх захопнікаў пашыраўся, прымаў больш эфектыўныя арганізованыя формы і выкарыстоўваў разнастайныя метады барацьбы. З першых дзён вайны пачалася барацьба насельніцтва Беларусі супраць фашысцкіх захопнікаў. Яна вялася ў розных формах — ад невыканання мерапрыемстваў акупацыйных улад да узброенага супраціўлення. Мелі места як самастойныя акты супрацьдзеяння новаму рэжыму з боку аддзельных асоб і груп, так і арганізаваныя ў цэнтралізаваным парадку ваенныя і палітычныя акцыі. У многіх населеных пунктах партызанскія фарміраванні ўзнікалі стыхійна.

Існуюць розныя пункты гледжання па дадзенаму пытанню, часам палярныя на многія факты партызанскай барацьбы. Так у некаторых крыніцах гаворыцца аб адназначнай пазітыўнай ролі партызан і падпольшчыкаў у гады вайны.

Падкрэсліваецца роля Камуністычнай партыі ў арганізацыі партызанскіх атрадаў і дзейнасці падполля. У больш сучасных крыніцах гісторыя фронта ў тыле ворага раскрываецца шматгранна. Адтуль можна даведацца аб ценявых, часам не асабліва прыемных старанах жыцця партызан. Гістарычнае значэнне партызанскага руху ў Беларусі яшчэ да цяперашняга часу не атрымала адэкватнай адзнакі. Тым больш, што ў перыяд так званай «дэмакратызацыі» нашага грамадства адпаведная частка гісторыкаў, філосафаў, літаратараў пачала узмоцненую прапагандысцкую кампанію па рэабілітацыі злачынстваў нямецкіх акупантаў, фашысцкіх прыслужнікаў і дыскрэдытацыі партызанскага руху ў Беларусі, стараючыся тым самым сказіць справядлівы, вызваленчы, дэмакратычны характар Вялікай Айчыннай вайны, паставіць на адну дошку фашысцкага насільніка-рабаўніка і савецкага воіна-вызваліцеля. Падобная «пераацэнка» гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага руху ў Беларусі працягваецца і зараз на старонках «дэмакратычнага» друку і на сайтах Інтэрнэта.

Пагэтаму я стаўлю перад сабой мэту не проста вывучыць гісторыю партызанскага руху ў аддзельна ўзятым раёне Беларусі, але і паказаць крыніцы заканамернасці, абаснаваць неабходнасць партызанскага руху і падполля.

Тэма маёй працы з’яўляецца актуальнай, так як любое новае пагружэнне ў гісторыю народа вядзе да фарміравання новай нацыянальнай самасвядомасці.

Практычнае вывучэнне дадзенага пытання неабходна таксама і ў сувязі з тым, што на вялікі жаль, свет не стаў бяспечным. Вывучыўшы мінулае, неабходна ўлічыць яго горкія ўрокі і пайсці ў мірнае будучае.

1 Акупацыйны рэжым нямецка-фашысцкіх захопнікаў на тэрыторыі Карэліцкага раёна

Перш чым пачаць разгляд узнікнення і дзейнасці падпольнага і партызанскага руху на тэрыторыі сучаснага Карэліцкага раёна, хацелася б астанавіцца на акупацыцыйным рэжыме, які быў устаноўлены акупацыйнымі уладамі з першага дня захопу тэрыторыі.

Вайна ўварвалася ў Карэліцкі раён гулам матораў варожых самалётаў, выбухамі скінутых бомб. Вогненыя слупы ўзняліся на вуліцах Карэліч, Міра, ва ўсіх вёсках раёна. У другой палове дня 28 чэрвеня ў Карэлічах і 29 чэрвеня ў Міры па вуліцах паўразбураных пасёлкаў з’явіліся фашысцкія танкі. Пачалося насаджэнне нацысцкага «новага парадку».

Ажыццяўленне гітлераўцамі палітыкі генацыда ў адносінах да беларусаў пачалося з першых жа дзён вайны. Расстрэлы набылі вялізныя памеры.

Салдаты і афіцэры вермахта, карнікі гітлераўскіх аператыўных груп усюды чынілі жудасныя расправы над грамадзянскім насельніцтвам і ваеннапалоннымі. Захапіўшы Карэліцкі раён, фашысты ўстанавілі тут рэжым крывавага тэрора.

Нямецкі салдат Эміль Гольц пісаў у сваім дзённіку аб першых днях свайго прабывання на беларускай зямлі:

" 28 чэрвеня. На світанні мы праехалі Баранавічы. Горад разбураны. Але яшчэ не ўсё зроблена. Па шашы ад Міра да Стаўбцоў мы размаўлялі з насельніцтвам мовай кулямётаў. Крыкі, стогны, кроў, слёзы і шмат трупаў. Ніякай міласці мы не адчувалі. У кожным мястэчку, у кожнай вёсцы, калі бачу людзей, то ў мяне свярбяць рукі. Хочацца пастраляць з пісталета па натоўпу. Спадзяюся, што скора сюды прыйдуць атрады СС і зробяць тое, што не паспелі зрабіць мы". Гурын М. Ф. Мір — Мн.: «Беларусь» — 1985. С 46−58.

Другі кат у мундзіры вермахта обер-яфрэйтар Іаганес Гердэр пакінуў наступны запіс у сваім дзённіку: «28 чэрвеня. Мы кідаем ручныя гранаты ў жылыя хаты. Яны вельмі хутка гараць. Полымя перакідваецца на другія хаты. Прыгожае відовішча! Людзі плачуць, а мы смяёмся над слязьмі. Мы спалілі гэдакім вобразам ужо вёсак дзесяць.

29 чэрвеня. У адной вёсцы мы схапілі першых трапіўшых 12 жыхароў і адвялі іх на магілкі. Прымусілі іх капаць прасторную магілу. Да славян няма і не можа быць ніякай літасці. Праклятая гуманнасць нам чужая". Гурын М. Ф. Мір — Мн.: «Беларусь» — 1985. С 46−58.

У лістападзе 1941 года фашысты здзейснілі небачны акт злачынства, знішчыўшы каля 1200 жыхароў Міра, якія былі расстраляны ў Мірскім замку. Растраляны Ганна і Леанід Сташэўскія.

Лётчыкі на «брыючым» палёце растрэльвалі безабаронных жанчын і дзяцей вёсак Лядкі, Беражна, Міратычы. Крутаў А. Прага Перамогі ??Полымя? 1989. 4 верасня.

Вялізныя масы насельніцтва станавіліся вязнямі фашысцкіх канцлагераў, створаных на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Бязлітаснаму знішчэнню падвяргалася насельніцтва яччўрэйскай нацыянальнасці. Яўрэяў пасялялі ў спецыяльныя раёны (гета), маёмасць канфіскоўвалі. 22 чэрвеня 1941 года быў акупаваны Мір. У першы ж дзень было забіта на ўскраіне пасёлка 1500 яўрэяў.Уцалелыя 850 былі ізаляваны ў гета ў замку. Фонды Карэліцкага краязнаўчага музея.

24 кастрычніка непадалёку ад вёскі Сэрвач фашысты, сабраўшы з прылягаючых вёсак больш за 70 яўрэяў, утапілі іх у рацэ Сэрвач. Фонды Навагрудскага краязнаўчага музея.

31 чэрвеня 1942 г. генеральны камісар Кубэ дакладваў начальніку рэйхкамісарыята «Остланд» Лозе: «За апошнія дзесяць тыдняў у Беларусі ліквідавана каля 55 тыс. яўрэяў». Начальніку жандармерыі ??Полымя? 1989, 22 чэрвеня Нябачныя зверствы і гвалт над мірным насельніцтвам Беларусі чынілі гітлераўцы ў час правядзення карных экспедыцый. Пад выглядам барацьбы з партызанамі карнікі ператварылі ў зоны пустэчы цэлыя раёны. Тысячы вёсак змяталіся з твару зямлі, уганяліся ў канцлагеры ці фашысцкае рабства ў Германію.(Прылажэнне 1−2)

Карныя экспедыцыі ажыццяўляліся войскамі вермахта, атрадамі паліцыі бяспекі, паліцэйскімі, жандармскімі падраздзяленнямі.

У Беларусі не было такога раёна, дзе б фашысты не палілі вёсак, не рабавалі і не забівалі мірных жыхароў. У Карэліцкім раёне яны растралялі 1073 мірных жыхароў, у тым ліку жанчын 417, дзяцей 87, павесілі 3 і спалілі жывымі 6 чалавек, у Мірскім раёне растралялі 2469 мірных жыхароў, у тым ліку жанчын 968, дзяцей 594, спалілі жывымі 94, у тым ліку жанчын 29 і дзяцей 33. Памяць. Карэліцкі раён:.Мн."Ураджай" 2000. С. 184. (Прыл.3−4)

Вываз фізічна-здаровага насельніцтва на работы у Германію быў неадемнай часткай злачыннага акупацыйнага рэжыма і набываў усё больш вялізныя памеры. Усяго з Беларусі гітлераўцам удалося захапіць і вывезці звыш 380 тыс. грамадзян, у тым ліку з Карэліцкага раёна 1002 чалавекі (541 мужчыну і 461 жанчыну) і з Мірскага раёна 152 чалавекі. Памяць. Карэліцкі раён:.Мн."Ураджай" 2000. С. 186. (Прылажэнне 5)

Ні крывавы тэрор, ні ілжывая нацысцкая дэмагогія не змаглі зламаць савецкіх людзей, паставіць іх на калені. Народная барацьба, якая разгарнулася ў тыле ворага, стварала невыносныя ўмовы для ворага, зрывала ажыццяўленне яго акупацыйнай палітыкі.

2 Падпольны і партызанскі рух на тэрыторыі Карэліцкага раёна

Як бачна з вышэй сказанага, нямецкі салдат прыйшоў на нашу зямлю не з гуманнымі мэтамі. Крывавы рэжым не зламаў волі беларускага народа. Ён падняўся на ўсенародную вайну супраць фашыскіх захопнікаў. Было гэта ў першыя дні вайны.

Народная барацьба з фашысцкімі захопнікамі ахапіла ўсю акупаваную ворагам тэрыторыю гарады, пасёлкі і вёскі. Яна была неад’емнай часткай Вялікай Айчыннай вайны.

У дырэктыве СНК СССР і ЦК УКП (б) ад 29 чэрвеня 1941 гаварылася: «У занятых ворагам раёнах стварыць партызанскія атрады і дыверсійныя групы для барацьбы з варожай арміяй, для распальвання партызанскай вайны, для падрыва мастаў, дарог, псавання тэлефоннай і тэлеграфнай сувязі, падпалу складоу і г. д. У захопленых раёнах стварыць невыносныя ўмовы для ворага і ўсіх яго памагатых, праследаваць і знішчаць іх на кожным кроку, зрываць усе іх мерапрыемствы». Комсомол Белоруссии в Великой Отечественной войне: Сб. документов и материалов.Мн.: «Беларусь», 1988, С. 35.

Адразу ж пасля акупацыі фашысцкімі захопнікамі раёнаў Баранавіцкай вобласці ў радзе раёнаў па ініцыятыве камсамольцаў былі створаны падпольныя камсамольскія арганізацыі (Стаўбцоўскі, Мірскі, Навагрудскі, Карэліцкі, Дзятлаўскі, Любчанскі і іншыя), якімі была праведзена вялікая работа. Так у Мірскім раёне ў вёсцы Пагарэлка да вайны была камсамольская арганізацыя, якая налічвала 15 чалавек. Сакратаром яе з’яўляўся Мацко Афінаген. Пасля акупацыі немцамі вёскі Пагарэлка ўсе 15 камсамольцаў пайшлі ў падполле і вялі барацьбу з гітлераўскімі катамі. Сакратаром падпольнай камсамольскай арганізацыі быў выбраны Мацко Іван.

У канцы чэрвеня 1941 г. у вёсцы Сіняўская Слабада ўзніклі дзве падпольныя камсамольска-маладзёжныя групы, якія узначаліў Канстанцін Балабановіч і Пётр Парэцкі. У ліпені камсамолцы з вёскі Лядкі стварылі падпольную групу, якую узначалілі А. Бянецкі і М. Мажэйка.

У пачатку ліпеня 1941 г. у вёсках Беражна і Слабодка была арганізавана падпольная камсамольска-маладзёжная група на чале з палітруком Чырвонай Арміі Рыгорам Рускіх і мясцовым юнаком Яўгенам Крамко. (Прылажэнне 6- 7)

Падпольныя арганізацыі раёна праводзілі вялікую агітацыйную работу сярод мясцовых жыхароў, хавалі людзей, дапамагалі воінам Чырвонай Арміі, што траплялі ў акружэнне. Патрыёты раздабылі радыёпрыёмнік, па якім прымалі зводкі Саўінфамбюро і распаўсюджвалі іх сярод грамадзян. Вясной 1941 г. кіраўнікі падпольных арганізацый раёна вырашылі выйсці з падполля і стаць на адкрытую ўзброеную барацьбу з гітлераўцамі.

У маі-чэрвені 1942 г. падпольныя камсамольскія арганізацыі і створаныя ў падполлі партызанскія групы пачалі выходзіць у лес у створаныя атрады. Так, вялікая колькасць камсамольцаў і моладзі пайшла ў партызанскі атрад імя Чапаева. (Прылажэнне 8)

На базе падпольнай камсамольскай арганізацыі вёсак Пагарэлка і Беражна і створаных пад іх кіраўніцтвам тайных партызанскіх груп з моладзі іншых вёсак 27 чэрвеня 1942 года ў Мірскім раёне быў створаны 1-ы камсамольска-маладзёжны атрад «Камсамольскі», які ў хуткім часе вырас у буйную аднайменную партызанскую брыгаду. Атрад праводзіў баявыя дзеянні ў Мірскім, Карэліцкім і Стаўбцоўскім раёнах.(Прылажэнне 9)

Важную ролю ў развіцці ўсенароднага супраціўлення нямецка-фашысцкім захопнікам адыгралі ваеннаслужачыя Чырвонай Арміі, якія трапілі ў акружэнне і не змаглі прабіцца да сваіх. З дапамогай падпольных арганізацый раёна мясцовых жыхароў збіралі вакол сябе патрыятычныя сілы і, па сутнасці, сталі ядром, з дапамогай якога невялікія і раз’яднаныя спачатку баявыя групы перараслі ў моцныя, баяздольныя партызанскія атрады. Сярод іх былі былы лейтэнант М.С. Заруднеў (камандзір атрада «Золатава») малодшы сяржант А.В. Крутаў, Дз.А. Дзенісенка, У.А. Грэчанічэнка і іншыя, стаўшыя затым партызанскімі камандзірамі.

15 мая 1942 г. у Мірским раёне была створана група пад камандаваннем Дз.А. Дзенісенкі.

Спачатку яна ўлілася ў атрад імя В.І. Чапаева, а затым выдзелілася ў самастойную адзінку.У жніўні 1942 г. група папоўнілася моладдзю Мірскага раёна і аформілася ў атрад, які ў маі 1943 г. быў рэарганізаваны ў кавалерыйскі дывізіён.

У чэрвені 1942 г. з моладзі Мірскага раёна была створана партызанская група А.С. Саятэвіча, у жніўні 1942 г. яна ўвайшла ў атрад імя В.І. Чапаева брыгады імя В.І. Чапаева.

З мэтай набыцця зброі, боепрыпасаў і іншых трафеяў партызаны нярэдка здзяйснялі напады на абозы ворага. У ліпені 1942 г. атрад «Золатава», разграміўшы варожы абоз, захапіў 50 тыс. патронаў і 10 скрынак гранат. Всенародная борьба в Белоруссии. Мн.: «Беларусь», 1985 г., Т.1, С. 364.

У лістападзе 1942 г. акупанты прыступілі да насільнай вярбоўкі насельніцтва ў Германію. Партызаны разгарнулі агітацыйную работу сярод моладзі, даказваючы, што яе месца толькі ў радах партызан. Масавы прыток насельніцтва ў партызаны прывёў да стварэння ў лістападзе — снежні брыгады імя Г. К. Жукава. У яе склад увайшоў і атрад «Камсамолец».(Прылажэнне 10)

Радаснай падзеяй у гэты складаны час была сустрэча каля хутара Рудзьма з першай дыверсійнай групай дэсантнікаў, якой камандаваў В.І. Бажэнка. Яго намеснікам па палітычнай рабоце быў В.С. Самусевіч. Самусевіча ў Карэліцкім раёне добра ведалі да вайны па рабоце ў райкаме партыі. Група Бажэнка мела рацыю і падтрымлівала сувязь з Вялікай зямлёй. Вялікай заслугай групы было тое, што яна з першых дзён свайго прабывання ў Карэліцкім і Мірскім раёнах пачала праводзіць дыверсійную работу на чыгунцы. Начамі з 4 на 5 і з 16 на 17 верасня падгрупа на участку Гарадзея — Стаўбцы спусціла пад адкос два эшалоны ворага.

Група Бажэнка навучыла мінна-падрыўной справе многіх партызан атрада і забяспечыла іх узрыўчаткай. Фонды Карэліцкага краязнаўчага музея.

Удасканальваючы баявое майстэрства, тактыку, партызаны з кожным днём узмацнялі ўдары па ворагу. У канцы восені 1942 г. партызанскія атрады давалі аб сабе знаць ва ўсіх раёнах паўночнай часткі Баранавіцкай вобласці.

У Карэліцкім раёне шэраг паспяховых аперацый правёў атрад Дз. Дзенісенка, або, як яго тады называлі, «Міцькі». 22 верасня партызаны атрада знішчылі групу жандармаў. Народныя мсціўцы нападалі не толькі на адзінокія машыны і павозкі, але і на вялікія абозы ворага. У кастрычніку 1942 г. яны заманілі ў засаду і знішчылі ў раёне вёскі Турэц вялікі атрад гітлераўцаў, які прыбыў сюды з мэтай ачысціць лясы ад партызан. У гэтым баі загінуў камандзір групы С Коншын, баец Захараў, 5 партызан атрымала раненні. Фонды Карэліцкага краязнаўчага музея.

12 кастрычніка партызаны атрада «Міцькі» на шашы ТурэцМір знішчылі з засады 5 аўтамашын і 2 матацыклы немцаў. Пры гэтым было забіта больш за 30 фашыстаў. Разам з машынамі згарэла і радыёстанцыя. Всенародная борьба в Белоруссии. Мн.: «Беларусь», 1985 г., Т.1, С. 412.

У маі 1942 г. быў створаны партызанскі атрад Дз.І.Семянцова, у які ўвайшлі ваеннаслужачыя і жыхары вёсак Тарасавічы, Новае Сяло, Велетава Ён дзейнічаў на акупаванай тэрыторыі Карэліцкага, Мірскага і Навагрудскага раёнаў. 19 жніўня 1942 г. атрад партызан пад камандаваннем Дз.І.Семянцова ўстроіў засаду фашыстам, якія накіроўваліся ў вёскі Сёгда і Малюшычы грабіць хлеб. У кароткачасовай сутычцы народныя мсціўцы разбілі 3 аўтамашыны, знішчылі 19 немцаў. У выніку гэтай сутычкі загінуў камандзір атрада Дз.І. Семянцоў. Разам з гэтым перастаў існаваць атрад. Яго асабовы склад уліўся ў атрад «Іскра», «Камсамолец», а таксама ў атрад Дз.А. Дзенісенкі. Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941;1945. Энцыклапедыя.Мн.:Выд-ва БелСЭ, 1990.С.367.

Арганізацыйна аформіўся атрад імя Суворава. Яго першым камандзірам быў К.У. Балабановіч, які потым з невялікай групай выйшаў з атрада. Камандзірам быў выбраны Н.А. Сарокін.Пасля яго гібелі ў снежні 1942 г. камандзірам быў выбраны Н.М. Курбанаў. Партизанские формированияв Белоруссии, Мн.: «Юнацтва», 1968 г.С.94. (Прылажэнне 11)

Атрад правёў паспяховыя ўдары па гарнізонам і вартавым аб’ектам гітлераўцаў. Асноўным тактычным спосабам барацьбы партызан гэтага атрада з варожымі гарнізонамі з’яўляўся налёт. Стварыўшы пры дапамозе насельніцтва санны транспарт, група партызан нанесла удар па нямецеаму гарнізону ў вёсцы Валяўка. У выніку бою загінула 5 немцаў і 5 паліцаяў. Таксама загінулі 2 партызаны. Фонды Цырынскага краязнаўчага музея.

У красавіку 1942 г. з ваеннаслужачых, якія не выйшлі з акружэння, быў створаны атрад «Громава». Ён дзейнічаў на акупіраванай тэрыторыі Карэліцкага і Навагрудскага раёнаў. У стварэні атрада актыўна ўдзельнічалі жыхары вёсак Цырын, Пудзіна, Літараўшчына, Бабонеўка, Падгайна. Атрад узначаліў лейтэнант У. Угрумаў. Партызаны ў красавіку і маі 1942 г. разграмілі гарнізон у вёсцы Цырын і захапілі зброю. У засадзе на шашы Навагрудак — Баранавічы разбілі 3 аўтамашыны. У баі ў вёсцы Літараўшчына разбілі атрад карнікаў.Знішчаючы жывую сілу ворага, партызаны захоплівалі узбраенне, якое з поспехам выкарстоўвалася супраць акупантаў. У верасні 1942 г. атрад зрабіў налёт на Варанчанскі спіртзавод. Было пашкоджана абсталяванне і забіта 2 немца. У лістападзе 1942 года каля вёскі Пудзіна Лідскага раёна атрад у баі панёс вялікія страты і быў рассеяны. Частка партызан пайшла ў атрад «Золатава», астатняя да снежня дзейнічала самастойнай групай, потым улілася ў атрад «Іскра». Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941;1945. Энцыклапедыя.Мн.:Выд-ва БелСЭ, 1990.С.370.

У жніўні 1942 г. была створана 1-я Беларуская кавалерыйская брыгада. Складалася з атрада імя Чкалава, групы Дз.А. Дзенісенкі і партызанскага атрада Дз.І. Семянцова. Партызаны вялі баі супраць варожых апорных пунктаў, гарнізонаў і паліцэйскіх участкаў у вёсках Антанёва, Вял. Жухавічы, Вялікая Слабада і інш. Дзейнічала менавіта ў Карэліцкім і Мірскім раёнах. Там жа, С. 379.

12 верасня 1942 года партызанскія атрады «Золатава, «Данілы», і 1-ая кавалерыйская брыгада разграмілі варожыя гарнізоны ў м. Мір і м.Турэц. Да канца 1942 г. партызаны ўтрымлівалі гэтую тэрыторыю ў сваіх руках. З цягам часу тут ствараецца Налібока — Мірская партызанская зона. ПонаморенкоП.К. Всенародная борьба в тылу немецко-фашысцких захватчиков 1941;1944.-М.: «Наука», 1986 С. 94.

Баі за ўтрыманне зон партызанам прыходзілася весці амаль кожны дзень. Партызанскія зоны з’яўляліся апорнымі пунктамі, плацдармамі ў тыле ворага, на якіх канцэнтраваліся людскія і матэрыяльныя рэсурсы для барацьбы з нямецка-фашыскімі захопнікамі.

Пад кіраўніцтвам падпольных райкомаў партызаны ўтрымлівалі ў сваіх руках вёскі Новае Сяло, Пагарэлка і Лядкі. Пазней партызаны нават перайменавалі назвы гэтых трох вёсак: Новае Сяло — у Маскву, Пагарэлку — у Ленінград, а Лядкі - у Сталінград. Асабліва важна, што з гэтых трох вёсак за цэлы год не паступала ў Германі ніякіх паставак.

Такім чынам, ужо ў 1941;1942 гадах на тэрыторыі Карэліцкага раёна дзейнічалі партызанскія атрады, з’явілася камсамольскае падполле. Аднак, патрэбна адзначыць, што падпольны і партызанскі рух у раёне у гэты час, як і на ўсёй тэрыторыі Баранавіцкай вобласці, яшчэ не атрымаў шырокага распаўсюджання. Гэта быў час, калі ішоў пошук форм і метадаў барацьбы. Партызанаў і падпольшчыкаў чакалі вялікія цяжкасці, пеш за ўсё, гэта адсутнасць вопыту партызанскай барацьбы; вопыту работы ва ўмовах падполля, канспірацыі;слабая матэрыяльная база. Тым не менш, полымя барацьбы разгаралася з кожным днём.

Для кіраўніцтва падпольнай работай і партызанскім рухам 6 кастрычніка 1943 года быў створаны Стаўбцоўскі міжраённы цэнтр на чале з членам падпольнага абкома В. З. Царуком. Яго намеснікам быў А. Л. Сцяпчэнка. Баявымі дзеяннямі на месцах кіраваў Мірскі падпольны райком КП (б)Б. З 26 лістапада яго сакратаром з’яўляўся І.В.Шэматавец. 29 снежня Баранавіцкі падпольны абкам зацвердзіў першым сакратаром А.І. Дзеева.

Карэліцкі падпольны райкам партыі створаны ў ліпені і зацвержаны абкамам КП (б)Б 8 жніўня 1943 года. Яго сакратаром назначаны камісар атрада «Грозны» Першамайскай брыгады М.У.Чарткоў. У снежні гэты атрад уліўся ў брыгаду «25 год БССР». Пагэтаму, 27 снежня 1943 г. абкам партыі зацвердзіў новы састаў Карэліцкага райкама з пастаянным месцазнаходжаннем у Першамайскай брыгадзе. Сакратаром зацверджаны М.І. Ільініч. (Прылажэнне 12) Друкаваным органам райкама з’яўлялася газета «Чырвоны партызан», якую рэдактавала Р.С. Радкевіч.

Сетка падпольных арганізацый і груп працягвала расці і ў населеных пунктах Карэліцкага і Мірскага раёнаў. (Прылажэнне 13)

Падпольшчыкі дзейнічалі ў цеснай сувязі з партызанамі, наносілі моцныя ўдары па ворагу, усімі сіламі імкнуліся прынесці яму найбольшую шкоду, аслабіць яго ваенны патэнцыял, сарваць фашысцкія планы і мерапрыемствы. На баявым рахунку падпольшчыкаў Беларусі шмат аперацый, паспяхова праведзеных у год карэннага пералому ў вайне. У справаздачы аб рабоце камсамольскіх арганізацый ад 2 чэрвеня 1944 г. гаварылася, што сіламі камсамольцаў падрыхтавана два разліка да кулямёта «максім» і 65 чалавек, якія маглі абыходзіцца з кулямётам РПД і МТ.

Далей у справаздачы гаварылася, што за гэты перыяд камсамольска-маладзёжнымі групамі было спушчана пад адкос 9 варожых эшалонаў.

Было пашкоджана 5 паравозаў, 28 вагонаў, у тым ліку 8 вагонаў з жывой сілай, забіта і паранена пры крушэнні больш за 200 гітлераўцаў. Акрамя гэтага, разбіта 12 цыстэрн з палівам. Падрыўнымі дыверсійнымі групамі парэзана 2 кіламетры тэлефонна-тэлеграфнай сувязі. За май былі зроблены з засады, у якіх забіта 23 немцы і паліцаі. Прага перамогі // Полымя // 1989 г. 3 кастрычніка.

Далейшы рост партызанскіх атрадаў даў магчымасць Баранавіцкаму падпольнаму абкаму партыі ў лютым 1943 года прыняць рашэнне, па якому на базе камсамольскіх атрадаў Карэліцкага і Мірскага раёнаў была сфарміравана Брыгада «Камсамолец». (Прылажэнне 14)

Цераз некалькі дзён з’явіўся загад аб стварэнні Першамайскай партызанскай брыгады. (Прылажэнне 15).

Пазней, у сувязі з колькасным ростам утвараюцца новыя атрады — імя Жданава (Прылажэнне 16), у кастрычніку — атрад імя Будзённага (Прылажэнне 17), у снежні — атрад «25 гадоў БССР» (Прылажэнне 18).

Узмоцнены рост партызанскі сіл, актывізацыя іх дзейнасці на варожых камунікацыях прымусіла нямецкае камандаванне прымаць контрмеры. У атрадах пачалі з’яўляцца варожыя шпіёны і дыверсанты. У маі гітлераўцы правялі карную экспедыцыю супраць партызан, але якіх-небудзь адчувальных вынікаў яна не дала.

І вось надыйшоў ліпень 1943 года. У сярэдзіне месяца нямецкія войскі пры падтрымцы танкаў і авіацыі павялі наступленне на партызанскі край — пачалася так званая аперацыя «Герман», якой кіраваў генерал-лейтэнант СС фон Готберг.

Там жа, у штабе, прысутнічаў «упаўнаважаны» Гітлера па барацьбе з партызанамі на Усходзе генерал войск СС фон Бах — Зялеўскі. (Прылажэнне 19) .

У гэты крытычны момант падпольны абкам партыі дазволіў партызанскім злучэнням дзейнічаць самастойна. У саставе атрадаў і рот выходзіць з акружэння, пры гэтым не спыняючы баявых дзеянняў.

Немцы, нягледзечы на вялікія страты, паступова сціскалі блакаднае кальцо.

Партызаны, надзейна схаваўшы цяжкую зброю і другую маёмасць, разбіліся на невялікія групы, манеўравалі і з баямі прарываліся скрозь акружэнне. Частка атрада на чале з камандзірам І.Я. Чумачэнка 1 жніўня знянацку напала на немцаў ля вёскі Брольнікі. 2 верасня партызаны пад камандаванем камісара атрада С. Д. Лапацкага нанесла вялікія страты карнікам ля вёскі Рудня-Налібоцкая. Потым прарваліся з акружэння ля вёскі Беражна, пераправіліся праз Нёман і выйшлі ў Лукі. Так, паступова, рызыкуючы жыццём, выходзілі партызаны з блакады.

У дакуменце «Выніковае паведамленне аб аперацыі „Герман“ баявой групы Готберг» расказваецца пра ўвесь механізм падрыхтоўкі і арганізацыі выканання фашысцкіх планаў.Змешчаны падрабязныя даныя аб партызанскіх сілах: месцазнаходжанне, колькасны састаў, медыцынскае абслугоўванне і г. д. Усё ведалі фашысты і прадугледжвалі перад аперацыяй, нават мелі сваё ўласнае меркаванне аб прапагандзе і настроі праціўніка. З допыту палонных партызан і перабежчыкаў было ўстаноўлена, што галоўны партызанскі лагер знаходзіўся ў лесе, паўночна-заходней вёскі Антанёва, і ў лясным масіве паўночней Рудня-Налібоцкая, што затым і падцвердзілася ў ходзе нямецкай аперацыі.

Далей, у «Выніковым паведамленні аб аперацыі «Герман» гаварылася аб настроі партызан: «Настрой сярод бандытаў ні ў якім выпадку не скажаш, што дрэнны. Бандыты прытрымліваюцца меркавання, што лепш змагацца да канца, чым здавацца ў палон, або перабягаць да немцаў. У канцы аперацыі, калі бандыты былі прыціснуты ў невялікім раёне, настрой некалькі пагоршыўся, але тым больш жорсткім было іх супраціўленне.Са слоў захопленых у палон, беларусы, якія знаходзяца ў бандах, уступілі ў іх добраахвотна.

Да гэтага дакумента прыкладзены «Спіс бандыцкіх лагераў, знішчаных у час аперацыі «Герман». У ім змешчана падрабязная інфармацыя.

Так, у дакуменце гаворыцца аб знішчэнні яўрэйскага лагера на 1,5 кіламетра паўночна-усходней вазера Кромань, дзе бвло ліквідавана 210 неўзброеных яўрэяў.

17 ліпеня 1943 года каля Сіняўскай Слабады разбураны партызанскія зямлянкі, 18 ліпеня — знішчана 2 лагеры на 200 чалавек, і паўночна- ўсходней Добрычы — 4 лагеры на 600 чалавекі г. д. Начальніку жандармерыі // Полымя // 1989 г. 3 жніўня.

Разведчыкі, ўдала прарваўшыся праз нямецкія заслоны, не сядзелі без справы. Разам з дыверсійнымі групамі, якія пайшлі на заданне яшчэ да пачатку блакады і не трапілі ў акружэнне, грамілі падраздзяленні праціўніка. З час блакады на шашэйных дарогах Навагрудак — Баранавічы, Карэлічы — Навагрудак, Баранавічы — Мір падбілі і знішчылі 18 аўтамабіляў з рознымі грузамі і боепрыпасамі, забілі 40 паліцэйскіх. Там жа.

Гэта было лета 1943, перыяд Курскай бітвы, у час якой вырашаўся лёс нашай кпаіны. І партызаны зрабілі ўсё магчымае, каб дапамагчы Чырвонай Арміі.

Блакада закончылася, але не з такімі вынікамі, аб якіх трубіла гітлераўская прапаганда, — «партызаны знішчаны». На самай жа справе ў брыгадзе загінула 22 байцы, 4 атрымалі раненні. А ва ўсіх брыгадах і атрадах, якія трапілі ў блакаднае кальцо, беззваротныя страты склалі 50 чалавек і 4 партызаны прапалі без звестак.

У паведамленні фашысцкага камандавання сцвярджалася: «На захад ад Мінска з прымяненнем буйных армейскіх сіл, войск СС і авіацыі знішчаны буцныя сілы партызан. У баях, якія ішлі 3 тыдні, разбіта 357 умацаваных кропак, забіта звыш 7 тысяч і больш як 10 тысяч партызан узята ў палон». Фонды Карэліцкага краязнаўчага музея.

На самай жа справе за свае няўдачы немцы помсцілі мірным грамадзянам: у пушчы і вакол яе фашысты спалілі 150 вёсак, расстралялі і вывезлі ў Германію тысячы людзей. У вялікім лясным масіве Івянецка — Налібоцкай пушчы даўжынёй 80 і шырынёй 50 кіламетраў не ўцалела ніводнага населенага пункта. Там жа У пачатку лета 1943 г. ЦК Кампартыі Беларусі прыняў спецыяльную пастанову аб разбурэнні чыгуначных камунікацый ворага. Так званая «рэйкавая вайна «стала адным з галоўных і пастаянных баявых заданняў партызан.

На жаль, атрады і брыгады Баранавіцкай вобласці з-за блакады не змаглі выйсці на чыгунку на першым этапе, які праводзіўся ў жніўні. Першамайская брыгада пасля блакады ажыцявіла дзве аперацыі па знішчэнню чыгункі.

На першы погляд, заданне выглядала не складаным. Але гэта для людзей непасвячоных. Уздоўж палатна гітлераўцы будавалі дзоты, жалезабетонныя бункеры, узводзілі вышкі, на якіх пастаянна дзяжурылі кулямётчыкі. Ачышчалі ад лесу палосы 100-метровай шырыні паабапал чыгункі і мініравалі іх.

«Канцэрт» правялі ноччу 21 верасня на дарозе Ліда — Баранавічы. «Першамайскі» выйшаў на ўчастак паміж станцыямі Яцукі і Наваельня, «Грозны» — Наваельня і Дварэц, імя Катоўскага — Дварэц — Мардзічы, імя Суворава — паміж станцыямі Мардзічы і Баранавічы. Каб адцягнуць увагу праціўніка, артылерысты атрада «Грозны» з гарматы абстралялі станцыю Наваельня. Толькі адна брыгада за тую ноч узарвала больш як 700 толавых шаўак. Чыгунка Ліда — Баранавічы бяздзейнічала больш як месяц. Прага перамогі // Полымя// 1989, 3 кастрычніка.

За тры дні да пачатку беларускай наступальнай аперацыі «Баграціён» прайшоў трэці этап «рэйкавай вайны» пад умоўнай назвай «Вяснавы канцэрт». Ноччу на 20 чэрвеня 1944 г. паміж станцыямі Нёман і Яцукі правялі серыю ўзрываў, на наступную ноч паўтарылі аперацыю, і ноччу з 26 на 27 чэрвеня выйшлі на чыгунку апошні раз За гэтыя 3 чэрвеньскія ночы падарвалі 574 рэйкі, а ўсяго брыгада ўзарвала 1677 рэек. У выніку аперацыі чыгунка Ліда — Баранавічы не працавала ажно да прыходу Чырвонац Армі". Там жа Вялікі ўрон праціўніку нанеслі атрады «Грозны», імя Суворава, імя Катоўскага, імя Будзённага, «Кастрычнік», імя Жданава.

Так, за перыяд з 6 лістапада па 20 лістапада партызаны атрада «Грозны» правялі рад дыверсій, у выніку якіх было пашкоджана больш за 100 метраў тэлефонна-тэлеграфнай сувязі, спілавана 40 слупоў.У выніку ўзрыву на чыгунцы Ліда — Баранавічы, паміж станцыямі ДварэцВыгода, быў узарваны воінскі эшалон праціўніка. У выніку ўзрыву разбіты паравоз і 11 вагонаў. Забіта 33 гітлераўцы.

Атрадам імя Суворава на тракце Баранавічы — Мір 7 лістапада 1943 года было спілавана 26 слупоў. На чыгунцы ЛідаБаранавічы падарваны воінскі эшалон. Разбіты паравоз і 6 вагонаў з жывой сілай. 25 лістапада атрадам ўзарваны эшалон паміж станцыямі Дамашэвічы — Баранавічы. Пашкоджаны паравоз, 2 пярэднія пляцоўкі, 3 вагоны.

Атрадам імя Катоўскага з 1лістапада 1943 г. па 10 лістапада было ўзарвана 2 воінскія эшалоны. Пашкоджана 20 вагонаў, 4 платформы, 8 аўтамашын і 4 сярэднія танкі. Забіта 9 фашыстаў.

Атрад імя Будзённага пусціў пад адхон 2 варожыя эшалона з жывой сілай, разбіта 36 выагонаў з харчаваннем, 4 вагона з вугалем, 2 платформы з танкамі.

З 5 па 17 лістапада ў выніку дыверсійных аперацый партызан, атрадам «Кастрычнік» Было знішчана 5 воінскіх эшалонаў. Разбіта 17 платфарм з тэхнікай і 15 з харчаваннем.

Усяго па Першамайскай брыгадзе было спушчана пад адкос 19 варожых эшалонаў, разбіта 49 вагонаў з жывой сілай, 2 з боепрыпасамі, 3 з узбраеннем, 63 з харчаваннем, 7 з ваеннымі матэрыяламі, 4 з вугалем. Узарваны вакзал, аўтагараж, чыгуначны мост у г. Баранавічы. Праведзена 10 баёў і засад, дзе забіта 24 і ранена 6 немцаў, узята ў палон — 2. Знішчана 8 аўтамашын, трактар, пашкоджана 23 км. тэлефонна-тэлеграфнай сувязі, разбіты 2 маёнткі і 2 малочныя заводы, спалена 25 бочак бензіну… Прага перамогі // Полымя// 1989, 3 кастрычніка.

У сакавіку 1943 года на базе атрадаў «Камсамольскі»,імя Сарокіна, «Франтавікоў» і групы «Данілы» фарміруецца брыгада «Камсамолец». Пазней у яе былі вылучаны з брыгады імя Жукава атрады 1-ы і 2-і Камсамольскі, імя Калініна, «Сокол».(Прылажэнне 20)

Вясной і летам партызаны брыгады правялі 10 баёў, разграмілі варожыя гарнізоны ў в. Ярэмічы Мірскага і Дудкі Стаўбцоўскага раёнаў.У кастрычніку-лістападзе на чыгуначных участках Мінск — Баранавічы і Ліда — Маладзечна падарвалі 3 эшэлона, 180 рэек. У сакавіку разграмілі гарнізон у Міры. Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941;1945. Энцыклапедыя.Мн.:Выд-ва БелСЭ, 1990.С.407.

У снежні 1943 на базе атрадаў, вылучаных Першамайскай брыгадай фарміруецца брыгада «25 гадоў БССР». (Прылажэнне 21)

Партызаны брыгады ў студзені 1944 г. на чыгуначным участку Баранавічы — Ліда падарвалі 8 эшалонаў, у чэрвені - 10 эшалонаў, 4 чыгуначныя масты. Вялі баі супраць гарнізонаў і апорных пунктаў ворага. У маі ў час фашысцкай карнай экспедыцыі ўдзельнічалі ў прарыве варожага акружэння. У ліпені 1944 г. з часцямі Чырвонай Арміі ўдзельнічалі ў вызваленні Карэліцкага раёна. Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941;1945. Энцыклапедыя.Мн.:Выд-ва БелСЭ, 1990.С.405.

Дзеянні партызан з наступаючай Чырвонай Арміяй мелі вялікае стратэгічнае значэнне.

Падпольная і партызанская барацьба беларускага народа супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў з’явілася адной з рашаючых умоў разгрома варожай навалы, краха акупацыйнага рэжыма. За час вайны партызаны і падпольшчыкі нанеслі фашысцкай арміі каласальныя страты ў жывой сіле і тэхніцы. Дыверсіі на камунікацыях і лініях сувязі зрывалі альбо замаруджвалі перавозкі войск, тэхнікі і грузаў. Палітычная работа сярод насельніцтва акупіраваных тэрыторый усяляла ў савецкіх людзей упэўненасць у перамозе над ворагам.

Але, улічваючы тыя змяненні ў грамадскай свядомасці, якія адбыліся пасля развалу Савецкага Саюза, некаторыя дзеянні партызан трэба прызнаць немэтазгоднымі. Але я не асуджаю іх, так як патрэбна ўлічваць абставіны і час, пры якіх адбываліся тыя далёкія падзеі.

Так, вясной 1943 года ў в. Варонча партызанамі атрада «Золатава» быў спалены маёнтак, помнік архітэктуры ХІХ ст., які належаў Любанскім.

Гаспадары былі забіты. Фільм Юрыя Гарулёва «Край светлых мрояў"(Прылажэнне 22)

Заключэнне

У жыцці народа заўсёды маюцца сэнсавыя пункты развіцця, своеасаблівыя гены гісторыі, у якіх закадзіраваны характар нацыянальнай самасвядомасці, гістарычная сувязь пакаленняў, цывілізацыйныя прыярытэты грамадства і дзяржавы. Такім, безумоўна сэнсавым пунктам ў нашай гісторыі з’яўляецца Вялікая Айчынная вайна, у ходзе якой найбольш яскрава праявіўся дух беларускага народа., яго свабодалюбівая сутнасць і гістарычная мудрасць.

Перамога над фашыскай Германіяй — адно з выдатнейшых падзей сусветнай гісторыі. Гэта нацыянальны і ваенны гонар беларускага народа. На барацьбу з фашысцкім агрэсарам падняліся ўсе: стары і малады, мужчына і жанчына, усе слаі беларускага грамадства.

Пачуццё патрыятызму сярод людзей у гады вайны дасягнула найвышэйшага напалу.Імкненне адстаяць незалежнасць краіны, родную зямлю, свой дом было нястрымным.

Каб не было ўсенароднага супраціўлення ворагу, то наш народ падвергся бы поўнаму фашысцкаму знішчэнню, як гэта было прапісана ў фашысцкіх планах па «асваенню усходніх зямель». Партызанскі рух ў СССР адыграў вялікую роль у разгроме гітлераўскіх ордаў. Ён узбагаціў усенародную партызанскую вайну новымі формамі барацьбы, унёс многа каштоўнага ў арсенал партызанскіх дзеянняў.

Перамога савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне — гэта не толькі выключна ваенная перамога, ваенны разгром фашызма. Гэта была духоўная перамога над злом, жыцця над смерццю, справядлівасці над несправядлівасццю, свабоды над рабствам, гісторыі над антыгісторыяй. Гэта была перамога вышэйшых духоўных, чалавекалюбівых сіл над сіламі антычалавечымі.

Літаратура

1.Гурын М. Ф. Мір. Мн.:"Беларусь".1985г.

2. Всенародная борьба, а Белоруссии.Мн.:"Беларусь"1985 г.

3. Памяць. Карэліцкі раён:.Мн."Ураджай" 2000 г.

4. Комсомол Белоруссии в Великой Отечественной войне: Сб. документов и материалов.Мн.: «Беларусь», 1988 г.

5.Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне 1941;1945. Энцыклапедыя.Мн.:Выд-ва БелСЭ, 1990 г

6. ПонаморенкоП.К. Всенародная борьба в тылу немецко-фашысцких захватчиков 1941; 1944.-М.: «Наука», 1986 г.

7. Аблава Р. К. Это было в Белоруссии. М."Молодая гвардия", 1957 г.

Неапублікавапныя крыніцы

8.Фонды Карэліцкага краязнаўчага музея.

9.Фонды Цырынскага краязнаўчага музея.

10.Фонды Навагрудскага краязнаўчага музея Матэрыялы перыядычнага друку

11.Баранащ Ю. З успаминащ //Чырвоная змкна// 1980 г. 14 лютага

12.Бурак Н. Н. Прага перамогі Аповесць у дакументах і матэрыялах?? Полымя? 1989 г.. 4 верасня.

13.Начальніку жандармерыі Аповесць у дакументах і матэрыялах?? Полымя? 1989;1990гг.

Прылажэнне

Прылажэнне 1

АКТ

АБ ЗНІШЧЭННІ НЯМЕЦКА ФАШЫСЦКІМІ ЗАХОПНІКАМІ ЖЫХАРОЎ ВЁСКІ ЛЮБАНІЧЫ КАРЭЛІЦКАГА РАЁНА

20 студзеня 1944 г.

Мы, нижеподписавшиеся, комиссня в составе комиссара Первомайского отряда Лопатского и уполномоченного особого отдела отряда Сндоренко Г. М. в прнсутствии граждан дер. Любаничи Якнмашко Федора Тнмофеевича н Беняша Константина Владимировича составили настоящий акт в том, что по приходу немецкой власти в дер. Любаничи Кореличского района Барановичской области немецкие изверги расстреляли мирных жителей: Похолок Петр Ннколаевич 1908 года, Шимко Викентий 1905 года, Похолок Сергей Николаевич, 1903 года, Борейко Мария Михайловна 1918 года, Купраш Петр Федорович 1916 года, Шимко Александр Иванович 1908 года, Жернак Иван Иванович 1906 года.

Кроме того немецкие изверги ограбили мирных жителей, взято коров 37, лошадей с телегами н упряжью 23, свиней 23, овец 59 и ряд других домашних вешей.

На что и составлен настоящий акт.

Подписан: Комиссар отряда Лопатскнй

Уполномоченный ОО Сндоренко

Жители дер. Якимашко, Беняш

Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 1329. Воп. 1. Спр. 59. Л. 106.

Прылажэнне 2

АКТ

АБ ЗНІШЧЭННІ НЯМЕЦКА-ФАШЫСЦКІМІ ЗАХОПНІКАМІ ЖЫХАРОЎ ВЁСКІ БАБОНЕЎКА КАРЭЛІЦКАГА РАЁНА

15 студзеня 1944 г.

Мы, нижеподписавшиеся, комиссия в составе уполномоченного особого отдела (Перво-майского отряда) Сидоренко, зам. комиссара по комсомолу Асаков А. и бойца партизана Лопух Н. в присутствии граждан Шимко Кузьмы и Новицкого Захара сего числа сложнли настояіций акт в том, что по приходу немецких извергов в дер. Бобоневка Кореличского района Барановичской области убито граждан: 1. Лнцкевич Иосиф Домеников 1913 года рожд. 2. Шимко Ннколай Михайлович 1918 года рожд. 3. Козуля Михаил Ивановнч 1891 года рожд. 4. Мохань Иосиф Николаевич 1913 года рожд. 5. Лазорчик Фёдор Ефимович 1928 года рожд. 6. Сак Василнй Константинович 1895 года рожд., его сын. 7. Сак Николай Васильевич 1930 года рожд. 8. Слинько Ефим Васильевич 1887 года рождения.

Кроме того немецкие извергн ограбилн крестьян, взяли 8 лошадей, свиней 8, овец 3. Спалили 6 гумнов н т. д. Забрали 4 телеги.

На что и составили настоящий акт.

Подписали: УполномоченныйОО Сидоренко

Зам. Комиссара Асаков

Боец-партизан Лопух

Жители вёски Новнцкпй Захар, К. Шимко

Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 1329. Воп. 1. Спр. 159. Л. 101.

Прылажэнне 3

АКТ

АБ УЛІКУ ЗДЗЕЙСНЕНЫХ ЗЛАЧЫНСТВАЎ НЯМЕЦКА ФАШЫСЦКІМІ ЗАХОПШКАМІ Ў МІРСКІМ РАЁНЕ

1945 г. апреля 25 дня Мирская районная комиссия по учету совершенных злодеяний немецко-фашистскими захватчиками в Мирском районе Барановичской области, в составе: Председателя комиссии — секретаря Мирского РК КП (б)Б тов. Скороходкина К. К., членов: зам. председателя райисполкома тов. Деннсенко Д. А., нач. РО (районного отдела) НКГБ тов. Коновалова А. Ф., зав. райздравотделом тов. Аношиной М. М., райвоенкома тов. Шелеманова М. Т. — произвела расследоваине совершенных злодеяний немецко-фашистскими захватчиками и их сообіцниками.

Установлено списочным составом в районе убитых, замученных, заживо сожжённых граждан Мирского района 2 674 чел. (список прилагается). Невозможно установить списочно по фамилии, имени и отчеству, т. к. уничтожено население в болmiом количестве в г. Мир 1 750 чел., в м. Турец 450 чел.

Главными преступниками по уничтожению мирных граждан в г. Мир были: немец Фаст, хозяйственный комендант, начальник жандармерии г. Мир и их сообіцники, которые … расстреливали и убивали другими средствами мирных граждан в г. Мир: Серафимович Семён и Панкевич — коменданты полиции районной, Бакунович Андрей — переводчик жандармерии и палач одновременно, Куликовскнй Адольф, Мискевич Ибрагим, Барашко Владимир, Стома Иван, Левкович Виталий, Левкович Пётр, Хиневнч Пётр, Полуян, Гурский Александр. Личко Иван Константинович, Шкода Пётр Петрович, Попко Борис Антонович г- полицаи Мирской полиции, Мазурок Иван — помоіцник коменданта полиции районной, он же комендант Мирского СД. Белянович — бургомнстр районной управы, Слинко Иосиф и Демидович Антон — немецкие сообіцники и служащие СД, Печенко Василий — полицай г. Мира. Сакович Фома н Тюрин — немецкие сообщники, Стотько Виктор Иосифович, Стотько Леонид Иосифович, Рудик Михаил Павлович, Бочковский Владимир Юзефович, Авдейчик Лев н Бересневич Йосиф — немецкие сообщники и предатели мирных жителей г. Мира.

Немецко-фашистские людоеды и их сообіцники в г. Мнр убивали интеллигенцию: учительницу Сташевскую Анну, врачей Миллера Юрия, Миллера, Сутина и многих других, фамилин которых установить нет возможности.

По местечку Турец. Главными преступниками, которые возглавляли убийства мирных жителей, были: комендант полиции Галецкий Пётр и полицейские: Юрис Дмитрий Иванович, Бунчук Иван Иоснифович, Панько Николай Арсентьевич, Машко Василий Мартынович, Барейко Николай Андреевич, Рачок Василий Митрофанович и др., фамилии которых установить не удалось, а также по деревне Жуховичи: Мацук Михаил — комендант Жуховичской полиции, Бахрушин Михаил, Левкович Затя, Мартыневский Иван, Мартьневскнй Ннколай Иосифович, Кондзера Иван Васильевич — полицейские.

Эта же банда немецких пособников под руководством коменданта полиции Турецкой Галицкого Петра сожгли деревню Лядки — 120 крестьянских хозяйств, убили и заживо сожгли детей, женщнин н стариков (цифры в документе нет.— Ред.). Сожгли деревню Новое Село — 108 крестьянских хозяйств, согнали в сарай мирных жителей, детей, женщин и стариков, 54 чел., закрыли их в сарае на замок и заживо всех сожгли, а также сожгли деревню Погорелка — 150 крестьянских хозяйств, школу, колхозные постройки, клуб, скотные дворы и убивали мирное населенне. При убийстве мирных граждан в Мирском районе, особенно в г. Мир, местечках Турец и Еремичи вышеперечисленные немецко-фашистские захватчики и их сообіцники забирали всё имуіцество: скот, продукты, до-машнне веіци от убитых, замученных н заживо сожженных семей. Лучшее нз награбленных веіцей коменданты немецкой жандармерии и полиции направляли в Германню…

Сожженные постройки, разграбленное имуіцество, домашние вещи, скот и продукты уничтоженных граждан Мирского района 2 200 фамилии, которых н точнее количество их имуіцества установить нет возможности (ориентнровочно 22 250 000 рублей). Вышепере-численные немецко-фашистские захватчики и их сообіцники, убивая, замучивая, заживо сжигая и увозя на каторгу в Германию мирных граждан, сжигали и грабили имущество не только погибших граждан, но и других, которые проживали в городе, местечках и селах, где совершали злодеяния немецко-фашистские людоеды. В результате их разбойничьей деятельности в районе сожжено 22 деревни, или 2 240 крестьянских хозяйств. Город Мир, который имел населения по району 6500 чел., в настояодее время осталось только 1 850 чел. Сожжено 18 школ, 7 клубов, 14 изб-читален, 3 больницы, 4 медпункта.

Немецко-фашнстские захватчики … не брезговали разграблением еврейского кладбища в гор. Мире, забирая памятники с могил, кладбиіце превращено в пепелиіце, срезали и увозили декоративные деревья.

Для издевательства над советскими девушками и женіцинами немецко-фашистские захватчики: немецкий комендант Фаст и их сообщники Серафимович Семён, Левкович Пётр и Мазурок Иван организовали на Завальной улице в гор. Мир в доме Чеботарович Марии прнтон, куда насильно затаскивали девушек и жешцин с целью насилования, после чего их расстреливали. Изнасиловав, после чего расстреляли девушку Аберштейн, Мирскую Соню, Мирскую Раю и много других.

О чём составлен настояіций акт для передачи в Барановичскую облкомиссню по учёту злодеяний, совершенных немецко-фашистскими захватчиками и их сообшникамн на территории Мирского района Барановичской областн.

Предкомиссии — секретарь Мнрского РК КП (б)Б (Скороходкт)

Ч л е н ы: Зам. предрайисполкома Денисенко

Нач. РО НКГБ Коновалов

Зав. райздравом Аноышна

Райвоенком Шелемйнов

Верно: Ответ. секретарь облкомиссии (подпись неразборчива)

Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 845. Воп. 1. Спр. 6. Л. 53.

Прылажэнне 4

Звесткі аб населеных пунктах Карэліцкага раёна, знішчаных нямецка-фашысцкімі захопнікамі

Председатель исполкома Кореличского районного Совета депутатов трудящнхсяК, Зпмновода

За секретаря — член исполкома Кореличского районного Совета депутатов трудящихся А. Лукошко

Нацыянальны архіў Рэспублікг Беларусь. Ф. 4683. Воп. 3. Спр. 761. Л. 72.

Прылажэнне 5

3 ДАНЯСЕННЯ ПАСТА ЖАНДАРМЕРЫІ Ў МІРЫ НАЧАЛЬНІКУ АКРУГОВАЙ ЖАНДАРМЕРЫІ У БАРАНАВІЧАХ ПРА ЗАХОП РАБОЧАЙ СІЛЫ ДЛЯ РЭЙХА

29 сентября 1943 г. г. Мир В последнее время путем длительного расследования установлено, что работаюіцие еіце здесь советские военнопленные и местные рабочие обьединились для совместной работы против всех распоряжений немецких учреждений. Так, в ночь на 24.09.43 на выходе из местечка Мир была заложена мина, которая по договоренности с местной частью вермахта была без ушерба обезврежена. В последуюіцую ночь на 25.09.43 в государственном имении Мир, в спиртцехе, вновь была заложена мина одним нз работающнх там военно-пленных, которая взорвалась в 2 часа ночи. Во время проведения расследования этот военнопленный сбежал к бандитам. В этой связи нижеприведенные лица арестованы и передаются в распоряженне СД в качестве рабочей силы для направления в рейх. Все арестованные основательно подозреваются в совместной работе с бандитами против нас или, по крайней мере, в симпатии к бандитам. Освобождение рабочей силы в ходе проведенной проверки ни при каких условиях недопустимо. Против ареста нижеперечисленных лиц возражало ЛО, которое характернзовало нх как людей надежных. Однако эти сведения неправильны, и при возможном освобождении арестованных обіцая безопасность будет серьезно поставлена под угрозу.

Белорусскые остербайтеры: Документы и матерналы. Кн. 2. Мн., 1997. С. 229—230

Прылажэнне 6

ПРОТОКОЛ № 1

СОБРАНИЯ ПОДПОЛЬНОЙ ПАРТИЗАНСКОЙ ГРУППЫ д. БЕРЕЖНО

Повестка дня:

Об организации подпольно-партизанского отряда.

Об организации сбора и подготовки оружия.

Разное.

По первому вопросу выступили тов. Русских Р. М. и Кремко Е. Н. Высказались о необходимости организации партизанского отряда.

ПОСТАНОВИЛИ: Организовать подпольный партизанский отряд. В отряд принимать бойцов-окруженцев и передовую местную молодежь.

По второму вопросу.

ПОСТАНОВИЛИ: Обязать комсомольцев обеспечить сбор оружия, а также выявить, кто из местных жителей имеет оружие, взять его на учет. Оружие держать в чистоте и блнзко под руками.