ΠΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±Π½ΡΡ ΠΏΠΎΡΠ²ΠΎΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ²
Π ΠΏΡΠΈΡΠΎΠ΄Π½ΡΡ ΠΈ Π°Π³ΡΠΎΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌΠ°Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ Π²ΡΡΡΠΏΠ°ΡΡ Π² ΡΠ»ΠΎΠΆΠ½ΡΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΡ Ρ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠ°ΠΌΠΈ. (ΠΎΡ ΠΏΠ°ΡΠ°Π·ΠΈΡΠΈΠ·ΠΌΠ° Π΄ΠΎ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ·Π°). ΠΠ»Ρ ΡΠ±Π°Π»Π°Π½ΡΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½Π½ΡΡ ΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌ Ρ Π°ΡΠ°ΠΊΡΠ΅ΡΠ½Π° ΡΠ²ΠΎΠ»ΡΡΠΈΡ ΠΎΡ ΠΎΡΡΠΈΡΠ°ΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΡ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΊ ΠΏΠΎΠ»ΠΎΠΆΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΠΌ. Π ΡΠ²ΡΠ·ΠΈ Ρ ΡΡΠΈΠΌ ΠΏΡΠΈ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΠΈ Π²ΡΡΠΎΠΊΠΎΠΏΡΠΎΠ΄ΡΠΊΡΠΈΠ²Π½ΡΡ ΠΈ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ²ΡΡ Π°Π³ΡΠΎΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌ Π²Π΅ΡΡΠΌΠ° ΠΏΠ΅ΡΡΠΏΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎ ΡΠ΅Π³ΡΠ»ΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ ΠΊΠ°ΠΊ Ρ ΠΏΠΎΠ»Π΅Π·Π½ΠΎΠΉ, ΡΠ°ΠΊ… Π§ΠΈΡΠ°ΡΡ Π΅ΡΡ >
ΠΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±Π½ΡΡ ΠΏΠΎΡΠ²ΠΎΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ² (ΡΠ΅ΡΠ΅ΡΠ°Ρ, ΠΊΡΡΡΠΎΠ²Π°Ρ, Π΄ΠΈΠΏΠ»ΠΎΠΌ, ΠΊΠΎΠ½ΡΡΠΎΠ»ΡΠ½Π°Ρ)
Π ΠΏΡΠΈΡΠΎΠ΄Π½ΡΡ ΠΈ Π°Π³ΡΠΎΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌΠ°Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ Π²ΡΡΡΠΏΠ°ΡΡ Π² ΡΠ»ΠΎΠΆΠ½ΡΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΡ Ρ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠ°ΠΌΠΈ. (ΠΎΡ ΠΏΠ°ΡΠ°Π·ΠΈΡΠΈΠ·ΠΌΠ° Π΄ΠΎ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ·Π°). ΠΠ»Ρ ΡΠ±Π°Π»Π°Π½ΡΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½Π½ΡΡ ΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌ Ρ Π°ΡΠ°ΠΊΡΠ΅ΡΠ½Π° ΡΠ²ΠΎΠ»ΡΡΠΈΡ ΠΎΡ ΠΎΡΡΠΈΡΠ°ΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΡ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΊ ΠΏΠΎΠ»ΠΎΠΆΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΠΌ. Π ΡΠ²ΡΠ·ΠΈ Ρ ΡΡΠΈΠΌ ΠΏΡΠΈ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΠΈ Π²ΡΡΠΎΠΊΠΎΠΏΡΠΎΠ΄ΡΠΊΡΠΈΠ²Π½ΡΡ ΠΈ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ²ΡΡ Π°Π³ΡΠΎΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌ Π²Π΅ΡΡΠΌΠ° ΠΏΠ΅ΡΡΠΏΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎ ΡΠ΅Π³ΡΠ»ΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠΎΡΠ½ΠΎΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ ΠΊΠ°ΠΊ Ρ ΠΏΠΎΠ»Π΅Π·Π½ΠΎΠΉ, ΡΠ°ΠΊ ΠΈ Ρ Π²ΡΠ΅Π΄Π½ΠΎΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΡΠ»ΠΎΡΠΎΠΉ. ΠΠ°ΠΆΠ½ΡΡ ΡΠΎΠ»Ρ ΠΏΡΠΈ ΡΡΠΎΠΌ ΠΈΠ³ΡΠ°Π΅Ρ Π²ΠΎΠ·ΠΌΠΎΠΆΠ½ΠΎΡΡΡ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΡ ΡΠΈΠ½Π΅ΡΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±Π½ΡΡ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠΉ Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠ΅ΠΌ, ΡΠΎΡΠ΅ΡΠ°ΡΡΠΈΡ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΡ, ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΡ, ΡΠΎΡΡΡΡΠΈΠΌΡΠ»ΠΈΡΡΡΡΠ΅Π΅ ΠΈ Π·Π°ΡΠΈΡΠ½ΠΎΠ΅ Π΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΠ΅ ΠΏΡΠΎΡΠΈΠ² ΠΏΠ°ΡΠΎΠ³Π΅Π½ΠΎΠ², ΡΡΠΎ ΠΏΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΡΠΌΠ΅Π½ΡΡΠΈΡΡ Π΄ΠΎΠ·Ρ Π²Π½Π΅ΡΠ΅Π½ΠΈΡ ΠΌΠΈΠ½Π΅ΡΠ°Π»ΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ, Π±Π»ΠΎΠΊΠΈΡΠΎΠ²Π°ΡΡ ΡΠ°Π·Π²ΠΈΡΠΈΠ΅ ΠΏΠ°ΡΠΎΠ³Π΅Π½Π½ΠΎΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΡΠ»ΠΎΡΡ ΠΈ Π² ΠΊΠΎΠ½Π΅ΡΠ½ΠΎΠΌ ΠΈΡΠΎΠ³Π΅ ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠΈΡΡ ΡΡΠΎΠΆΠ°ΠΉ. ΠΠ»Ρ ΡΡΠΈΡ ΡΠ΅Π»Π΅ΠΉ ΠΎΡΠΎΠ±ΡΠΉ ΠΈΠ½ΡΠ΅ΡΠ΅Ρ ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²Π»ΡΠ΅Ρ ΠΈΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ ΠΏΠΎΡΠ²ΠΎΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΡΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ² Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠΈΡ ΠΈ ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·ΠΈΡΡΡΡΠΈΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠΎΠ².
ΠΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΠΎΠ²Π°Π½ΠΈΠ΅ ΡΠ°ΠΊΠΈΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ² ΡΠ²Π»ΡΠ΅ΡΡΡ ΠΎΠ΄Π½ΠΈΠΌ ΠΈΠ· Π²Π°ΠΆΠ½ΡΡ Π½Π°ΠΏΡΠ°Π²Π»Π΅Π½ΠΈΠΉ ΡΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΠΈ ΡΠ΅Π»ΡΡΠΊΠΎΠ³ΠΎ Ρ ΠΎΠ·ΡΠΉΡΡΠ²Π°, ΡΠ΅Π°Π»ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΠΈ ΠΏΡΠΈΠ·Π½Π°Π½Π½ΠΎΠΉ Π²ΠΎ Π²ΡΠ΅ΠΌ ΠΌΠΈΡΠ΅ ΠΊΠ°ΠΊ ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²ΠΎΠΏΠΎΠ»Π°Π³Π°ΡΡΠ΅ΠΉ ΠΊΠΎΠ½ΡΠ΅ΠΏΡΠΈΠΈ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ²ΠΎΠ³ΠΎ ΡΠ΅Π»ΡΡΠΊΠΎΠ³ΠΎ Ρ ΠΎΠ·ΡΠΉΡΡΠ²Π° (sustainable agriculture) .
Π Π°Π³ΡΠ°ΡΠ½ΠΎ-ΡΠ°Π·Π²ΠΈΡΡΡ ΡΡΡΠ°Π½Π°Ρ Π΄ΠΎ ΠΎΠ΄Π½ΠΎΠΉ ΡΡΠ΅ΡΠΈ ΠΎΠ±ΡΠ΅ΠΉ ΠΏΠ»ΠΎΡΠ°Π΄ΠΈ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ²ΡΡ ΠΈ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ·ΡΡΡ Π΄ΠΈΠ°Π·ΠΎΡΡΠΎΡΠ½ΡΠΌΠΈ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠ°ΠΌΠΈ, Π·Π° ΡΡΠ΅Ρ ΡΠ΅Π³ΠΎ ΡΠΎΠΊΡΠ°ΡΠ°ΡΡ ΠΏΠΎΡΡΠ΅Π±Π»Π΅Π½ΠΈΠ΅ Π΄ΠΎΡΠΎΠ³ΠΎΡΡΠΎΡΡΠΈΡ ΠΈ ΡΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈ Π½Π΅Π±Π΅Π·ΠΎΠΏΠ°ΡΠ½ΡΡ Π°Π·ΠΎΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 25−40%. Π¨ΠΈΡΠΎΠΊΠΎΠ΅ ΠΏΡΠΎΠΈΠ·Π²ΠΎΠ΄ΡΡΠ²ΠΎ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠΈΡ ΠΈ ΠΈΠ½ΡΡ ΠΈΠ½ΠΎΠΊΡΠ»ΡΠ½ΡΠΎΠ² Π½Π°Π»Π°ΠΆΠ΅Π½ΠΎ Π² Π‘Π¨Π, Π€ΡΠ°Π½ΡΠΈΠΈ, ΠΠ²ΡΡΡΠ°Π»ΠΈΠΈ, ΠΠ΅Π»ΠΈΠΊΠΎΠ±ΡΠΈΡΠ°Π½ΠΈΠΈ, ΠΠ½Π΄ΠΈΠΈ. Π ΠΠΈΡΠ°Π΅ ΠΏΡΠ°ΠΊΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈ ΠΊΠ°ΠΆΠ΄Π°Ρ ΠΏΡΠΎΠ²ΠΈΠ½ΡΠΈΡ ΠΈΠΌΠ΅Π΅Ρ ΡΠ°Π±ΡΠΈΠΊΠΈ ΠΏΠΎ ΠΏΡΠΎΠΈΠ·Π²ΠΎΠ΄ΡΡΠ²Ρ Π±ΠΈΠΎΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ², ΠΊΠΎΡΠΎΡΡΠ΅ ΡΠΈΡΠΎΠΊΠΎ ΠΈΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΡΡΡΡΡ Π² ΡΠ΅Π»ΡΡΠΊΠΎΠΌ Ρ ΠΎΠ·ΡΠΉΡΡΠ²Π΅ (Π‘ΡΡ ΠΎΠ²ΠΈΡΠΊΠ°Ρ, 2000). Π Π ΠΎΡΡΠΈΠΈ Π²Π΅Π΄ΡΡΠ΅ΠΉ Π½Π°ΡΡΠ½ΠΎΠΉ ΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΠ΅ΠΉ ΠΏΠΎ ΡΠ°Π·ΡΠ°Π±ΠΎΡΠΊΠ΅ ΡΠ΅Ρ Π½ΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΉ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠΎΠ² ΡΠ²Π»ΡΠ΅ΡΡΡ Π ΠΠΠ ΡΠ΅Π»ΡΡΠΊΠΎΡ ΠΎΠ·ΡΠΉΡΡΠ²Π΅Π½Π½ΠΎΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ (Π‘Π°Π½ΠΊΡ-ΠΠ΅ΡΠ΅ΡΠ±ΡΡΠ³), Π² ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ.
Π‘ΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΠΎΡΡΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠΎΠ² ΠΊ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΠΈ Π²ΡΡΡΠ΅ΡΠ°Π΅ΡΡΡ Π²ΠΎ Π²ΡΠ΅Ρ ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π½ΡΡ Π³ΡΡΠΏΠΏΠ°Ρ ΠΏΡΠΎΠΊΠ°ΡΠΈΠΎΡ: ΡΡΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ, ΡΠΈΠ°Π½ΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ, Π°ΠΊΡΠΈΠ½ΠΎΠΌΠΈΡΠ΅ΡΠΎΠ² ΠΈ Π°ΡΡ Π΅Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ. ΠΠΎΠ»ΡΡΠΈΠ½ΡΡΠ²ΠΎ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠΎΠ² ΡΠ²Π»ΡΠ΅ΡΡΡ Π΄ΠΈΠ°Π·ΠΎΡΡΠΎΡΠ°ΠΌΠΈ, Ρ. Π΅. ΠΌΠΎΠ³ΡΡ ΠΈΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΠΎΠ²Π°ΡΡ N2 Π² ΠΊΠ°ΡΠ΅ΡΡΠ²Π΅ Π΅Π΄ΠΈΠ½ΡΡΠ²Π΅Π½Π½ΠΎΠ³ΠΎ ΠΈΡΡΠΎΡΠ½ΠΈΠΊΠ° Π°Π·ΠΎΡΠ°, Π½Π΅ΠΊΠΎΡΠΎΡΡΠ΅ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΡ ΠΌΠΎΠ³ΡΡ ΡΠΈΠΊΡΠΈΡΠΎΠ²Π°ΡΡ N2 Π»ΠΈΡΡ Π² ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ·Π΅ Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡΠΌΠΈ (Rhizobium, Frankia). Π ΡΠ΄ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΎΠ² (Azorhizobium, Anabaena, Nostoc) ΡΠΎΠ²ΠΌΠ΅ΡΠ°ΡΡ ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΠΎΡΡΡ ΠΊ Π΄ΠΈΠ°Π·ΠΎΡΡΠΎΡΠΈΠΈ ΠΈ ΠΊ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ·Ρ Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡΠΌΠΈ (Π¨Π΅Π²Π΅Π»ΡΡ Π° ΠΈ Π΄Ρ. 2003).
ΠΠ·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠΈΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΡ Π² Π·Π°Π²ΠΈΡΠΈΠΌΠΎΡΡΠΈ ΠΎΡ ΡΠ΅ΡΠ½ΠΎΡΡ ΡΠ²ΡΠ·ΠΈ Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡΠΌΠΈ ΠΌΠΎΠΆΠ½ΠΎ ΠΏΠΎΠ΄ΡΠ°Π·Π΄Π΅Π»ΠΈΡΡ Π½Π° ΡΠ²ΠΎΠ±ΠΎΠ΄Π½ΠΎΠΆΠΈΠ²ΡΡΠΈΠ΅, Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΡΠ΅ ΠΈ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΠ΅. Π Π°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ Π² ΡΠ΅Π·ΡΠ»ΡΡΠ°ΡΠ΅ ΡΠΊΠ·ΠΎΠΎΡΠΌΠΎΡΠ° Π²ΡΠ΄Π΅Π»ΡΡΡ Π΄ΠΎ 10 ΠΈ Π±ΠΎΠ»Π΅Π΅ ΠΏΡΠΎΡΠ΅Π½ΡΠΎΠ² ΡΠΈΠ½ΡΠ΅Π·ΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½Π½ΡΡ ΡΠΎΠ΅Π΄ΠΈΠ½Π΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° ΠΏΠΎΠ²Π΅ΡΡ Π½ΠΎΡΡΡ ΠΊΠΎΡΠ½Π΅ΠΉ ΠΈ Π½Π°Π΄Π·Π΅ΠΌΠ½ΠΎΠΉ ΡΠ°ΡΡΠΈ, ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π²Π°Ρ ΡΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΠ΅ Π½ΠΈΡΠΈ Π΄Π»Ρ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠΎΠ².
Π‘ΡΠ΅Π΄ΠΈ ΡΠ²ΠΎΠ±ΠΎΠ΄Π½ΠΎΠΆΠΈΠ²ΡΡΠΈΡ Π°Π·ΠΎΡΠΎΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠΎΠ² Π½Π°ΠΈΠ±ΠΎΠ»Π΅Π΅ ΠΈΠ·ΡΡΠ΅Π½Ρ ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²ΠΈΡΠ΅Π»ΠΈ ΡΠ΅ΠΌΠ΅ΠΉΡΡΠ²Π° Azotobacteriaceae (Azotobacter chroococcum ΠΈ Π΄Ρ.). ΠΠ° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π°Π·ΠΎΡΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠ° Π±ΡΠ»ΠΎ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΎ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠ΅ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠ΅ Π°Π·ΠΎΡΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ½, ΠΈΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΡΠ΅ΠΌΠΎΠ΅ Π΄Π»Ρ ΠΎΠ²ΠΎΡΠ½ΡΡ ΠΈ ΡΠ΅Ρ Π½ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ. ΠΠ΄Π½Π°ΠΊΠΎ Π½Π΅Π΄ΠΎΡΡΠ°ΡΠΊΠΎΠΌ ΡΡΠΎΠ³ΠΎ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠ° Π±ΡΠ»Π° Π½Π΅ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΠΎΡΡΡ ΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ½ΠΈΠ·ΠΈΡΠΎΠ²Π°ΡΡ ΠΊΠΎΡΠ½ΠΈ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ. Π ΠΈΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠ΅ Π³Π΅Π½Π΅ΡΠΈΠΊΠΈ ΠΈ ΡΠΈΡΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠΈΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ Azotobacter chroococcum ΠΈ ΡΠΈΠ·ΠΎΡΡΠ΅ΡΠ½ΡΡ ΠΏΡΠ΅Π²Π΄ΠΎΠΌΠΎΠ½Π°Π΄ ΡΠΊΠΎΠ½ΡΡΡΡΠΈΡΠΎΠ²Π°Π½Ρ ΡΡΠ°ΠΌΠΌΡ, ΠΎΠ±Π»Π°Π΄Π°ΡΡΠΈΠ΅ ΠΈΠ½ΡΠ΅Π½ΡΠΈΠ²Π½ΠΎΠΉ ΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ½ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΠ΅ΠΉ ΠΊΠΎΡΠ½Π΅ΠΉ ΠΈ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΠ΅ΠΉ (Π.Π.Π’ΡΠΎΠΈΡΠΊΠΈΠΉ, 1998). ΠΠ° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ ΠΏΠΎΠ»ΡΡΠ΅Π½Π½ΠΎΠ³ΠΎ ΡΡΠ°ΠΌΠΌΠ° Π±ΡΠ» ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΡ «ΡΠΈΠ·ΠΎΡΠΈΠ»», ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ°ΡΡΠΈΠΉ ΡΡΠΎΠΆΠ°ΠΉΠ½ΠΎΡΡΡΠΎΠ²ΠΎΡΠ½ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 25−30% ΠΈ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ²ΡΡ — Π½Π° 12%. ΠΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΠΎΠ±Π»Π°Π΄Π°Π΅Ρ ΡΠ°ΠΊΠΆΠ΅ Π°Π½ΡΠΈΡΡΠ½Π³Π°Π»ΡΠ½ΠΎΠΉ Π°ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎΡΡΡΡ, ΠΏΠΎΠ΄Π°Π²Π»ΡΡ ΠΊΠΎΡΠ½Π΅Π²ΡΠ΅ Π³Π½ΠΈΠ»ΠΈ, ΠΈ ΠΏΡΠΎΡΠΈΠ²ΠΎΠ½Π΅ΠΌΠ°ΡΠΎΠ΄Π½ΡΠΌ Π΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΠ΅ΠΌ. (Π ΠΈΡ. 1) ΠΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΠ΅ ΡΠΈΠ·ΠΎΡΠΈΠ»Π° ΡΠΊΠ²ΠΈΠ²Π°Π»Π΅Π½ΡΠ½ΠΎ Π²Π½Π΅ΡΠ΅Π½ΠΈΡ Π΄ΠΎ 50 ΠΊΠ³/Π³Π° ΠΌΠΈΠ½Π΅ΡΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ Π°Π·ΠΎΡΠ°.
Π‘ΡΠ΅Π΄ΠΈ ΡΠ²ΠΎΠ±ΠΎΠ΄Π½ΠΎΠΆΠΈΠ²ΡΡΠΈΡ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠΎΠ² Π²Π°ΠΆΠ½ΡΡ ΡΠΎΠ»Ρ Π²ΡΠΏΠΎΠ»Π½ΡΡΡ ΡΠ°ΠΊΠΆΠ΅ ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²ΠΈΡΠ΅Π»ΠΈ ΡΠΎΠ΄Π° Π‘lostridium, Π° ΡΠ°ΠΊΠΆΠ΅ ΡΠΈΠ°Π½ΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΈ.
ΠΠΎΠ»ΡΡΠΎΠΉ ΠΈΠ½ΡΠ΅ΡΠ΅Ρ Ρ ΡΠΎΡΠΊΠΈ Π·ΡΠ΅Π½ΠΈΡ Π²ΠΎΠ·ΠΌΠΎΠΆΠ½ΠΎΡΡΠΈ ΡΠ΅Π³ΡΠ»ΡΡΠΈΠΈ Π°Π·ΠΎΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ ΠΏΠΈΡΠ°Π½ΠΈΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²Π»ΡΡΡ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΡΠ΅ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΡ, ΠΎΠ±ΠΈΡΠ°ΡΡΠΈΠ΅ Π² ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΡΠ»ΠΎΡΠ΅ Π·ΠΎΠ½Ρ ΠΊΠΎΡΠ½Ρ. ΠΠΎΠ»ΠΈΡΠ΅ΡΡΠ²ΠΎ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΠΎΠ² Π½Π° ΠΏΠΎΠ²Π΅ΡΡ Π½ΠΎΡΡΠΈ ΠΊΠΎΡΠ½Ρ (ΡΠΈΠ·ΠΎΠΏΠ»Π°Π½Π΅) ΠΈ Π² ΡΠ»ΠΎΠ΅ ΠΏΠΎΡΠ²Ρ, ΠΏΡΠΈΠ»Π΅Π³Π°ΡΡΠ΅ΠΌ ΠΊ ΠΊΠΎΡΠ½Ρ (ΡΠΈΠ·ΠΎΡΡΠ΅ΡΠ΅) Π² ΡΠΎΡΠ½ΠΈ ΡΠ°Π· Π±ΠΎΠ»ΡΡΠ΅, ΡΠ΅ΠΌ Π² ΠΎΡΡΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠΉ ΠΌΠ°ΡΡΠ΅ ΠΏΠΎΡΠ²Ρ. Π Π°Π·ΠΌΠ΅ΡΡ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΠΎΠΉ Π°Π·ΠΎΡΠΎΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΠΈ ΡΠΎΡΡΠ°Π²Π»ΡΡΡ 30−40 ΠΊΠ³ Π°Π·ΠΎΡΠ° Π½Π° Π³Π° Π² Π³ΠΎΠ΄ Π½Π° Π΄Π΅ΡΠ½ΠΎΠ²ΠΎ-ΠΏΠΎΠ΄Π·ΠΎΠ»ΠΈΡΡΡΡ ΠΏΠΎΡΠ²Π°Ρ ΠΈ Π΄ΠΎ 80 ΠΊΠ³ — Π½Π° ΡΠ΅ΡΠ½ΠΎΠ·Π΅ΠΌΠ°Ρ . ΠΠ°ΠΈΠ±ΠΎΠ»ΡΡΠΈΠΉ ΠΈΠ½ΡΠ΅ΡΠ΅Ρ ΡΡΠ΅Π΄ΠΈ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΡΡ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠΎΠ² ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²Π»ΡΡΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΡ ΠΈΠ· ΡΠΎΠ΄ΠΎΠ² Azospirillum, Klebsiella, Flavobacterium ΠΈ Π΄Ρ. Π ΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΠΎΠ³ΠΎ Π΄ΠΈΠ°Π·ΠΎΡΡΠΎΡΠ° Klebsiella planticola ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ Π ΠΈΠ·ΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ½ Π‘, ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΡΠΉ ΡΠΈΠΊΡΠΈΡΠΎΠ²Π°ΡΡ Π°ΡΠΌΠΎΡΡΠ΅ΡΠ½ΡΠΉ Π°Π·ΠΎΡ, ΠΏΡΠΎΠ΄ΡΡΠΈΡΠΎΠ²Π°ΡΡ ΡΠΎΡΡΡΡΠΈΠΌΡΠ»ΠΈΡΡΡΡΠΈΠ΅ Π²Π΅ΡΠ΅ΡΡΠ²Π°, ΠΏΠΎΠ΄Π°Π²Π»ΡΡΡ ΡΠ°Π·Π²ΠΈΡΠΈΠ΅ ΠΊΠΎΡΠ½Π΅Π²ΡΡ ΡΠΈΡΠΎΠΏΠ°ΡΠΎΠ³Π΅Π½ΠΎΠ². ΠΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΡΠ°Π·ΡΠ΅ΡΠ΅Π½ ΠΊ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΡ Π² ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ Π΄Π»Ρ ΠΏΡΠ΅Π΄ΠΏΠΎΡΠ΅Π²Π½ΠΎΠΉ ΠΎΠ±ΡΠ°Π±ΠΎΡΠΊΠΈ ΡΠ΅ΠΌΡΠ½ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ (ΠΎΠ·ΠΈΠΌΠ°Ρ ΡΠΎΠΆΡ, ΡΡΠΎΠ²Π°Ρ ΠΏΡΠ΅Π½ΠΈΡΠ°, ΡΡΠΌΠ΅Π½Ρ Ρ ΡΠ΅Π»ΡΡ ΡΠ½ΠΈΠΆΠ΅Π½ΠΈΡ Π΄ΠΎΠ· ΠΌΠΈΠ½Π΅ΡΠ°Π»ΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 30%. ΠΠ³ΠΎ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΠ΅ ΠΏΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠΈΡΡ ΡΡΠΎΠΆΠ°ΠΉΠ½ΠΎΡΡΡ Π½Π°15−30%.
Π ΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠ΅ ΠΏΠΎΡΠ²ΠΎΠ²Π΅Π΄Π΅Π½ΠΈΡ ΠΈ Π°Π³ΡΠΎΡ ΠΈΠΌΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ ΡΠ°Π·ΡΠ°Π±Π°ΡΡΠ²Π°Π΅ΡΡΡ ΡΠΊΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈ Π±Π΅Π·ΠΎΠΏΠ°ΡΠ½ΡΠΉ ΠΈ Π΄Π΅ΡΠ΅Π²ΡΠΉ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΠΊΠΎΡΠ½Π΅Π²ΡΡ Π΄ΠΈΠ°Π·ΠΎΡΡΠΎΡΠΎΠ² Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΈ Πzospirillum brazilenseΠ°Π·ΠΎΡΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ½. ΠΠ³ΠΎ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΠ΅ Π½Π° ΠΌΠ½ΠΎΠ³ΠΎΠ»Π΅ΡΠ½ΠΈΡ Π·Π»Π°ΠΊΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡΠ°Ρ (Π΅ΠΆΠ° ΡΠ±ΠΎΡΠ½Π°Ρ, ΠΎΠ²ΡΡΠ½ΠΈΡΠ° Π»ΡΠ³ΠΎΠ²Π°Ρ) Π΄Π°Π΅Ρ Π²ΠΎΠ·ΠΌΠΎΠΆΠ½ΠΎΡΡΡ ΡΠΊΠΎΠ½ΠΎΠΌΠΈΡΡ ΠΎΠΊΠΎΠ»ΠΎ 30 ΠΊΠ³/Π³Π° Π΄.Π². Π°Π·ΠΎΡΠ°, Π° ΠΏΡΠ΅Π΄ΠΏΠΎΡΠ΅Π²Π½Π°Ρ ΠΎΠ±ΡΠ°Π±ΠΎΡΠΊΠ° ΡΠ΅ΠΌΡΠ½ ΠΏΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΠΏΠΎΠ»ΡΡΠ°ΡΡ ΠΏΡΠΈΠ±Π°Π²ΠΊΠΈ Π·Π΅ΡΠ½Π° ΠΎΡ 3 Π΄ΠΎ 10 Ρ /Π³Π° (Π.Π.ΠΠΈΡ Π°ΠΉΠ»ΠΎΠ²ΡΠΊΠ°Ρ ΠΈ Π΄Ρ., 1998).
ΠΠ°ΠΈΠ±ΠΎΠ»Π΅Π΅ ΡΠΈΡΠΎΠΊΠΎ ΡΠ°ΡΠΏΡΠΎΡΡΡΠ°Π½Π΅Π½Π½ΠΎΠΉ ΠΈ ΠΈΠ·ΡΡΠ΅Π½Π½ΠΎΠΉ ΡΠΎΡΠΌΠΎΠΉ ΡΠ°ΡΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΠΎ-ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±Π½ΠΎΠ³ΠΎ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠ΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΡ ΡΠ²Π»ΡΠ΅ΡΡΡ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ· ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Ρ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠ°ΠΌΠΈ, ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅ΡΠΎΠΌ ΠΊΠΎΡΠΎΡΠΎΠ³ΠΎ ΡΠ»ΡΠΆΠΈΡ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ· Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Ρ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΡΠΌΠΈ ΠΈΠ· ΡΠΎΠ΄Π° Rhizobium. Π’Π°ΠΊΠΎΠΉ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΠ· ΡΠ²Π»ΡΠ΅ΡΡΡ ΡΠ΅Π·ΡΠ»ΡΡΠ°ΡΠΎΠΌ ΠΊΠΎΡΠ²ΠΎΠ»ΡΡΠΈΠΈ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΈ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ ΠΈ ΠΊΠΎΠ½ΡΡΠΎΠ»ΠΈΡΡΠ΅ΡΡΡ Π³Π΅Π½Π°ΠΌΠΈ ΠΎΠ±ΠΎΠΈΡ ΠΏΠ°ΡΡΠ½Π΅ΡΠΎΠ². ΠΡΠΈ ΡΡΠΎΠΌ ΠΏΡΠΎΡΠ²Π»ΡΡΡΡΡ ΡΠΏΠ΅ΡΠΈΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠ΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ ΠΈ ΠΎΠΏΡΠ΅Π΄Π΅Π»Π΅Π½Π½ΡΡ Π²ΠΈΠ΄ΠΎΠ² Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ, ΡΡΠΎ Π΄Π΅Π»Π°Π΅Ρ Π°ΠΊΡΡΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠΉ ΡΠ΅Π»Π΅ΠΊΡΠΈΠΎΠ½Π½ΡΡ ΡΠ°Π±ΠΎΡΡ ΠΏΠΎ Π΄ΠΎΡΡΠΈΠΆΠ΅Π½ΠΈΡ ΠΌΠ°ΠΊΡΠΈΠΌΠ°Π»ΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ ΡΠΈΠ½Π΅ΡΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΎΠ³ΠΎ ΡΡΡΠ΅ΠΊΡΠ° Π² ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠ°Π»ΡΠ½ΠΎ-ΡΠ°ΡΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΠΎΠΉ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠ΅ΠΉ ΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌΠ΅.
ΠΠ΅ΡΠ²ΡΠΉ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ ΠΊΠ»ΡΠ±Π΅Π½ΡΠΊΠΎΠ²ΡΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ Rhizobium Π±ΡΠ» ΠΏΡΠΈΠ³ΠΎΡΠΎΠ²Π»Π΅Π½ Π² ΠΠ΅ΡΠΌΠ°Π½ΠΈΠΈ Π² 1896 Π³ΠΎΠ΄Ρ ΠΏΠΎΠ΄ Π½Π°Π·Π²Π°Π½ΠΈΠ΅ΠΌ «Π½ΠΈΡΡΠ°Π³ΠΈΠ½». ΠΡΠΊΡΡΡΡΠ²Π΅Π½Π½Π°Ρ ΠΈΠ½ΠΎΠΊΡΠ»ΡΡΠΈΡ Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΡΠΈΡΠΎΠΊΠΎ ΡΠ°ΡΠΏΡΠΎΡΡΡΠ°Π½Π΅Π½Π° Π² Π‘Π¨Π, Π€ΡΠ°Π½ΡΠΈΠΈ, ΠΠ°Π½Π°Π΄Π΅, Π¨Π²Π΅ΡΠΈΠΈ ΠΈ Π΄ΡΡΠ³ΠΈΡ ΡΡΡΠ°Π½Π°Ρ . Π Π±ΡΠ²ΡΠ΅ΠΌ Π‘Π‘Π‘Π ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΡ Π±ΡΠ»Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π½ΡΠΌ ΠΏΡΠΎΠΈΠ·Π²ΠΎΠ΄ΠΈΡΠ΅Π»Π΅ΠΌ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠΈΡΡΡΡΠ΅Π³ΠΎ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°ΡΠ° ΡΠΈΠ·ΠΎΡΠΎΡΡΠΈΠ½ Π΄Π»Ρ Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ. Π Π½Π°ΡΡΠΎΡΡΠ΅Π΅ Π²ΡΠ΅ΠΌΡ ΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠΎΠΌ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ ΡΠ°Π·ΡΠ°Π±ΠΎΡΠ°Π½ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡ (ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠΏΠ΅Π»Π΅Π²ΡΠΉ Π½ΠΈΡΡΠ°Π³ΠΈΠ½) ΡΠΎΡΡΠΎΡΡΠΈΠΉ ΠΈΠ· ΡΠΏΠ΅ΡΠΈΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΡ Π΄Π»Ρ ΠΊΠ°ΠΆΠ΄ΠΎΠ³ΠΎ Π²ΠΈΠ΄Π° Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΠΊΠ»ΡΠ±Π΅Π½ΡΠΊΠΎΠ²ΡΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ, Π²ΡΡΠ°ΡΠ΅Π½Π½ΡΡ Π½Π° ΠΆΠΈΠ΄ΠΊΠΎΠΉ ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠΏΠ΅Π»Π΅Π²ΠΎΠΉ ΡΡΠ΅Π΄Π΅. ΠΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΠΎΡΡΡΠ΅ΡΡΠ²Π»ΡΠ΅Ρ Π±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΡΠ΅ΡΠΊΡΡ ΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΡ Π°ΡΠΌΠΎΡΡΠ΅ΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ Π°Π·ΠΎΡΠ°, ΠΏΡΠ΅Π΄Π½Π°Π·Π½Π°ΡΠ΅Π½ Π΄Π»Ρ ΠΏΡΠ΅Π΄ΠΏΠΎΡΠ΅Π²Π½ΠΎΠΉ ΠΎΠ±ΡΠ°Π±ΠΎΡΠΊΠΈ ΡΠ΅ΠΌΡΠ½ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎ-Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ ΠΈ Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΡΠ°Π²: Π³ΠΎΡΠΎΡ Π°, Π»ΡΠΏΠΈΠ½Π°, ΡΠΎΠΈ, Π²ΠΈΠΊΠΈ, ΡΠ°ΡΠΎΠ»ΠΈ, ΠΊΠ»Π΅Π²Π΅ΡΠ°, Π»ΡΡΠ΅ΡΠ½Ρ, Π»ΡΠ΄Π²Π΅Π½ΡΠ°, ΡΠ΅ΡΠ°Π΄Π΅Π»Π»Ρ, ΠΊΠΎΠ·Π»ΡΡΠ½ΠΈΠΊΠ° ΠΈ Π΄Ρ. ΠΠ»Ρ ΠΊΠ°ΠΆΠ΄ΠΎΠ³ΠΎ Π²ΠΈΠ΄Π° Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ ΠΏΠΎΠ΄Π±ΠΈΡΠ°Π΅ΡΡΡ ΡΠΏΠ΅ΡΠΈΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΠΉ ΡΡΠ°ΠΌΠΌ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ. Π‘Π°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡ ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±ΡΡΠ²ΡΠ΅Ρ ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ΅Π½ΠΈΡ ΠΏΡΠΎΠ΄ΡΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎΡΡΠΈ Π½Π° 10−15%, ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ°Π΅Ρ Π½Π°ΠΊΠΎΠΏΠ»Π΅Π½ΠΈΠ΅ Π°Π·ΠΎΡΠ° ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΠΎΡΡΡ ΠΈ ΡΠ±ΠΎΡ ΠΏΡΠΎΡΠ΅ΠΈΠ½Π°, ΠΏΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΡΠΎΠΊΡΠ°ΡΠ°ΡΡ Π΄ΠΎΠ·Ρ Π°Π·ΠΎΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π΄ΠΎ 30 ΠΊΠ³ Π΄.Π². Π½Π° 1 Π³Π°.
Π ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ ΠΈΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΡΡΡ ΡΠ»Π΅Π΄ΡΡΡΠΈΠ΅ ΡΠΎΡΠΌΡ ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡΠ°: Π΄Π»Ρ Π³ΠΎΡΠΎΡ Π° ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡ-1 (Rhizobium leguminosarum), Π΄Π»Ρ Π»ΡΠΏΠΈΠ½Π° ΠΆΠ΅Π»ΡΠΎΠ³ΠΎ — ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡ-2 (Rhizobium lupini), Π΄Π»Ρ ΠΊΠ»Π΅Π²Π΅ΡΠ° — ΡΠ°ΠΏΡΠΎΠ½ΠΈΡ-3 (Rhizobium trifolii).
ΠΠ°ΡΡΠ΄Ρ Ρ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΠ΅ΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠΎΡΠ³Π°Π½ΠΈΠ·ΠΌΡ Π²ΡΠΏΠΎΠ»Π½ΡΡΡ Π²Π°ΠΆΠ½ΡΡ ΡΠΎΠ»Ρ Π² ΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΠΈ ΡΡΡΠ΄Π½ΠΎΠ΄ΠΎΡΡΡΠΏΠ½ΡΡ ΡΠΎΠ΅Π΄ΠΈΠ½Π΅Π½ΠΈΠΉ ΡΠΎΡΡΠΎΡΠ° Π² ΠΏΠΎΡΠ²Π΅. Π Π‘Π‘Π‘Π ΠΏΡΠΎΠΈΠ·Π²ΠΎΠ΄ΠΈΠ»ΡΡ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΈ Bacillus megaterium var. Ρhospaticum ΡΠΎΡΡΠΎΡΠΎΠ±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ½, ΠΎΠ΄Π½Π°ΠΊΠΎ Π² ΡΠ²ΡΠ·ΠΈ Ρ Π½Π΅Π΄ΠΎΡΡΠ°ΡΠΎΡΠ½ΠΎΠΉ ΡΡΡΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎΡΡΡΡ Π΅Π³ΠΎ Π²ΡΠΏΡΡΠΊ Π±ΡΠ» ΠΏΡΠ΅ΠΊΡΠ°ΡΠ΅Π½. Π ΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ ΠΎΡΠΎΠ±ΡΠ°Π½Π° ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·ΡΡΡΠ°Ρ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΡ Agrobacterium radiobacter, ΠΎΡΡΡΠ΅ΡΡΠ²Π»ΡΡΡΠ°Ρ ΠΏΠ΅ΡΠ΅Π²ΠΎΠ΄ ΡΡΡΠ΄Π½ΠΎΡΠ°ΡΡΠ²ΠΎΡΠΈΠΌΡΡ ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΎΠ² ΠΏΠΎΡΠ²Ρ ΠΈ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π² Π΄ΠΎΡΡΡΠΏΠ½ΡΡ Π΄Π»Ρ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ ΡΠΎΡΠΌΡ. Π‘ΡΠΈΠΌΡΠ»ΠΈΡΡΠ΅Ρ ΠΏΡΠΎΡΠ°ΡΡΠ°Π½ΠΈΠ΅ ΡΠ΅ΠΌΡΠ½, ΡΡΠ°Π½ΡΡΠΎΡΠΌΠΈΡΡΠ΅Ρ ΡΡΡΠ΄Π½ΠΎΠ΄ΠΎΡΡΡΠΏΠ½ΡΠ΅ ΡΠΎΡΡΠ°ΡΡ ΠΈ ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ°Π΅Ρ ΠΏΠΎΠ΄Π²ΠΈΠΆΠ½ΠΎΡΡΡ ΡΠΎΡΡΠΎΡΠ° Π½Π° 25−30%. ΠΡΠΏΠΎΠ»ΡΠ·ΡΠ΅ΡΡΡ ΠΏΠΎΠ΄ Π½Π°Π·Π²Π°Π½ΠΈΠ΅ΠΌ «ΡΠΈΡΠΎΡΡΠΈΠΌΠΎΡΠΎΡ» Π΄Π»Ρ ΠΊΠΎΡΠΌΠΎΠ²ΠΎΠΉ ΡΠ²Π΅ΠΊΠ»Ρ. ΠΡΡΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π΅Π½ Π½Π° Π΄ΡΡΠ³ΠΈΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡΠ°Ρ , ΠΎΠ±Π΅ΡΠΏΠ΅ΡΠΈΠ²Π°Ρ ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠ΅ ΡΡΠΎΠΆΠ°Ρ Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΡΡ ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 2.5 -3.5Ρ/Π³Π°, ΡΠ²Π΅ΠΊΠ»Ρ ΠΊΠΎΡΠΌΠΎΠ²ΠΎΠΉ ΠΈ ΡΠ°Ρ Π°ΡΠ½ΠΎΠΉ — Π½Π° 100−250Ρ/Π³Π°, ΠΎΠ²ΠΎΡΠ½ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡ — Π½Π° 60 Ρ /Π³Π°. ΠΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΡΠΎΠΊΡΠ°ΡΠΈΡΡ Π΄ΠΎΠ·Ρ ΠΌΠΈΠ½Π΅ΡΠ°Π»ΡΠ½ΡΡ ΡΠΎΡΡΠΎΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 25−30%. ΠΠΊΡΠΏΠ΅ΡΠΈΠΌΠ΅Π½ΡΡ, ΠΏΡΠΎΠ²Π΅Π΄Π΅Π½Π½ΡΠ΅ Π² ΠΠΠ‘Π₯Π (Π’.Π€.ΠΠ΅ΡΡΠΈΠΊΠΎΠ²Π° ΠΈ Π΄Ρ., 2003), ΠΏΠΎΠΊΠ°Π·Π°Π»ΠΈ Π²ΡΡΠΎΠΊΡΡ ΡΡΡΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎΡΡΡ ΡΠΈΡΠΎΡΡΠΈΠΌΠΎΡΠΎΡΠ° Π½Π° ΡΡΠΎΠ²ΠΎΠΉ ΠΈ ΠΎΠ·ΠΈΠΌΠΎΠΉ ΠΏΡΠ΅Π½ΠΈΡΠ΅, Π³ΠΎΡΠΎΡ Π΅, ΠΌΠ½ΠΎΠ³ΠΎΠ»Π΅ΡΠ½ΠΈΡ Π±ΠΎΠ±ΠΎΠ²ΠΎ-Π·Π»Π°ΠΊΠΎΠ²ΡΡ ΡΡΠ°Π²Π°Ρ .
ΠΠΎΡΠ²Π΅Π½Π½ΡΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΎΡΠ΅Π½ΠΎΠ·, ΠΊΠ°ΠΊ ΠΈ Π»ΡΠ±Π°Ρ ΡΠΊΠΎΡΠΈΡΡΠ΅ΠΌΠ°, Π±ΠΎΠ»Π΅Π΅ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ², Π΅ΡΠ»ΠΈ Π²ΠΊΠ»ΡΡΠ°Π΅Ρ Π±ΠΎΠ»ΡΡΠΎΠ΅ ΡΠΈΡΠ»ΠΎ ΠΊΠΎΠΌΠΏΠΎΠ½Π΅Π½ΡΠΎΠ², Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠ΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΡΡΡΠΈΡ ΠΌΠ΅ΠΆΠ΄Ρ ΡΠΎΠ±ΠΎΠΉ. Π ΡΠ²ΡΠ·ΠΈ Ρ ΡΡΠΈΠΌ ΠΏΡΠ΅Π΄ΡΡΠ°Π²Π»ΡΠ΅Ρ Π±ΠΎΠ»ΡΡΠΎΠΉ ΠΈΠ½ΡΠ΅ΡΠ΅Ρ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΠ΅ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±Π½ΡΡ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠΉ, ΡΠΎΡΠ΅ΡΠ°ΡΡΠΈΡ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΈΡ, ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·Π°ΡΠΈΡ, ΡΠΎΡΡΡΡΠΈΠΌΡΠ»ΠΈΡΡΡΡΠ΅Π΅ ΠΈ Π·Π°ΡΠΈΡΠ½ΠΎΠ΅ Π΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΠ΅, Π° ΡΠ°ΠΊΠΆΠ΅ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ²ΠΎΡΡΡ ΠΊ ΡΡΡΠ΅ΡΡΠ°ΠΌ (Π.Π.Π‘ΡΡ ΠΎΠ²ΠΈΡΠΊΠ°Ρ, 2002). Π ΠΠ½ΡΡΠΈΡΡΡΠ΅ ΠΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΠΠΠ ΠΠ΅Π»Π°ΡΡΡΠΈ ΠΈΠ·ΡΡΠ΅Π½Π° Π²ΠΎΠ·ΠΌΠΎΠΆΠ½ΠΎΡΡΡ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΡ ΡΡΡΠΎΠΉΡΠΈΠ²ΡΡ ΠΈ ΠΆΠΈΠ·Π½Π΅ΡΠΏΠΎΡΠΎΠ±Π½ΡΡ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠ°Π»ΡΠ½ΡΡ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠΉ, ΡΡΡΠ°Π½ΠΎΠ²Π»Π΅Π½ΠΎ ΡΠΈΠ½Π΅ΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΎΠ΅ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠ΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΠ΅ ΡΠΈΠΌΠ±ΠΈΠΎΡΠΈΡΠ΅ΡΠΊΠΈΡ ΠΈ Π°ΡΡΠΎΡΠΈΠ°ΡΠΈΠ²Π½ΡΡ Π°Π·ΠΎΡΡΠΈΠΊΡΠ°ΡΠΎΡΠΎΠ² Ρ ΡΠΎΡΡΠ°ΡΠΌΠΎΠ±ΠΈΠ»ΠΈΠ·ΡΡΡΠΈΠΌΠΈ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΡΠΌΠΈ. ΠΠ±ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π°Π½Ρ ΠΏΡΠΈΠ΅ΠΌΡ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ΠΈΡ Π΄Π²ΡΡ ΠΊΠΎΠΌΠΏΠΎΠ½Π΅Π½ΡΠ½ΡΡ ΠΈΠ½ΠΎΠΊΡΠ»ΡΡΠΎΠ² ΡΠ°ΡΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ, ΠΏΠΎΠ²ΡΡΠ°ΡΡΠΈΡ ΡΡΡΠ΅ΠΊΡΠΈΠ²Π½ΠΎΡΡΡ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΎ-ΡΠ°ΡΡΠΈΡΠ΅Π»ΡΠ½ΠΎΠ³ΠΎ Π²Π·Π°ΠΈΠΌΠΎΠ΄Π΅ΠΉΡΡΠ²ΠΈΡ.
Π Π ΠΠΠ Ρ.-Ρ . ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΠ±ΠΈΠΎΠ»ΠΎΠ³ΠΈΠΈ ΡΠΎΠ·Π΄Π°Π½ ΠΏΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΡΠΊΡΡΡΠ°ΡΠΎΠ»-55 Π½Π° ΠΎΡΠ½ΠΎΠ²Π΅ Π±Π°ΠΊΡΠ΅ΡΠΈΠΉ Arthrobacter mysorens, Flavobacterium spl, Agrobacterium radiobacter, Azomonas agilis, Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens, Azospirillum lipoferum. ΠΡΠ΅ΠΏΠ°ΡΠ°Ρ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½ΡΠ΅ΡΡΡ Π½Π° Π·Π΅ΡΠ½ΠΎΠ²ΡΡ , ΠΎΠ²ΠΎΡΠ½ΡΡ ΠΊΡΠ»ΡΡΡΡΠ°Ρ , ΠΎΠ΄Π½ΠΎΠ»Π΅ΡΠ½ΠΈΡ ΠΈ ΠΌΠ½ΠΎΠ³ΠΎΠ»Π΅ΡΠ½ΠΈΡ ΡΡΠ°Π²Π°Ρ . ΠΠΎΠ·Π²ΠΎΠ»ΡΠ΅Ρ ΡΠ½ΠΈΠ·ΠΈΡΡ ΠΏΡΠΈΠΌΠ΅Π½Π΅Π½ΠΈΠ΅ ΠΌΠΈΠ½Π΅ΡΠ°Π»ΡΠ½ΡΡ ΡΠ΄ΠΎΠ±ΡΠ΅Π½ΠΈΠΉ Π½Π° 30−40%, Π±Π»ΠΎΠΊΠΈΡΡΠ΅Ρ ΡΠ°Π·Π²ΠΈΡΠΈΠ΅ ΠΏΠ°ΡΠΎΠ³Π΅Π½Π½ΠΎΠΉ ΠΌΠΈΠΊΡΠΎΡΠ»ΠΎΡΡ, ΡΠ²Π΅Π»ΠΈΡΠΈΠ²Π°Π΅Ρ ΡΡΠΎΠΆΠ°ΠΉ Π½Π° 25−40%.