История розвитку телебачення в Беларуси

Побач са шпаркім развіццём радыёвяшчання ў пасляваенныя гади пачынае нараджацца нові від масавай інфармацыі - тэлебачанне, якое ў нашы дні становіцца адным із магутных сродкаў прапаганды й агітацыі. Сення усё насельніцтва краіны ахоплена тэлевізійным вяшчаннем. А ўсяго яшчэ якіх гадоў 40 тому тэлебачанне ў краіне рабіла першыя крокі.

Цікава ўспомніць некаторыя этапныя моманты із гісторыі развіцця беларускага тэлебачання. Запачынальнікам сучаснага электроннага тэлебачання лічыццца наш суайчыннік прафесар Пецярбургскага тэхналагічнага інсчтытута Б. Л. Розінг, котрі яшчэ ў 1907 годзе прапанаваў выкарыстаць для перадачы й прыема адлюстравання на адлегласць электронна-прамяневую трубку. Алі практычна ажыццявіць задуму вучонага було немагчыма з-за адсутнасці ў тієї годину радыёэлектроннай й электравакуумнай тэхнікі. І толькі пасля Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі гэту ідэю на практыцы ажыццявіў малады вынаходнік Б. П. Грабоўскі. З группай іншых вынаходнікаў Ташкенцкага універсітэта ён стварыў так кликані «катодны камутатар на тэлефота».

На ленінградскім заводзе «Святлана» для ташкенцкіх вынаходнікаў былі выраблены электравакуумныя (катодныя) трубкі, радыёлямпы й іншыя прыборы. 26 ліпеня 1928 року Грабоўскі правёў паспяховыя выпрабаванні перадатчыка — на маленькім екрані прыёмніка з’явілася адлюстраванне трамвая, котрі рухаўся.

Прамыслова прыгоднныя трубкі былі распрацаваны некалькі пазней, у пачатку 30-ых гадоў, савецкім вучоным З. І. Катаєвим й інжынерамі П. У. Шмакавым й У. П. Цімафеевым. Вучоныя ў 1931 рік сканструіравалі прамыслова прыгодную электронна-прамяневую трубку — «іконаскоп».

Тэхнічным работнікам тэлебачання быў вядомы яшчэ адзін спосаб атрымання адлюстравання, так кликані механічны. Гэты спосаб выкарыстоўваўся ў краінах Заходняй Еўропы. У Маскве таксама була абсталявана невялікая студыя. З 1 кастрычніка 1931 року адсюль вяліся перадачы праз шырокавяшчальную станцыю. Адлюстраванне було нямое, без гукавога суправаджэння. З-за абмежаваных магчымасцей механічнае тэлебачанне належнага развіцця не атрымала. І калі ў будучым паўстала пытанне аб будаўніцтве тэлецэнтраў ў Ленінградзе й Маскве, у іх заклалі електронну сістэму перадачы.

15 жніўня 1932 року пачалася перадача ў эфір рухомых адлюстраванняў - тэлекіно. Перадачы ўсе яшчэ нямыя.

15 лістапада 1934 року праведзена першая ў СРСР тэлевізійная перадача із гукавым суправаджэненем.

Ў 1936 годзе ў маскве пачалося будаўніцтва першага тэлевізійнага цэнтра на Шабалаўцы, котрі меў небывалы павільён у 300 квадратних метраў, аснашчаны ўжо больш дасканалай апаратурай й магутнымі вентылятарамі. Прасторны павільён намнога ўзбагаціў магчымасці творчых работнікаў тэлебачання — можна було паказваць спектаклі тэатраў із усімі дэкарацыямі. А калі камер стала тры, з’явілася магчымасць тэлевізійнага мантажу. Так гэтага години таксама адносяць усталяванне на тэрыторыі СРСР першых 100 телевізараў.

25 сакавіка 1938 року Маскоўскі тэлецэнтр правёў вопытную перадачу фільма «Вялікі грамадзянін».

1 верасня 1938 року ўступіў у лад Ленінградскі тэлецэнтр са студыяй. Перадача вялася адзінай камерай, устаноўленнай на нерухомым штатыве. Калі рэжысер хацеў паказаць асобу буйним планам, акцёру трэба було самому падысці так камери. Для змены кадру аб’яўляўся перапынак у перадачы.

Паспяховае развіцце савецкага тэлебачання спыніла вайна. У перыяд барацьбы із фашысцкімі акупантамі тэлевізійныя перадачы не праводзіліся ані ў адной краіне Еўропы, у тым ліку й ў Савецкім Саюзе. Толькі ў 1945 годзе Маскоўскі тэлецэнтр першы ў Еўропе аднавіў палі рэгулярныя тэлевізійныя перадачы.

У 1951 годзе пачаў працаваць яшчэ адзін тэлевізійны цэнтр — у Кіеве. Асабліва хуткі зростання перадаючай й прымаючай тэлевізійнай сеткі пачаўся із сярэдзіны пяцідзесятых гадоў. У гэты годину паспяхова вяліся будаўнічыя роботи па ўзвядзенню тэлецэнтраў у Рызе, Харкаве, Свярдлоўску, у сталіцы нашай рэспублікі - Мінску.

…У аднаго із мінскіх журналістаў захаваўся цікавы фотаздымак, зроблены ў 1954 годзе: ля падножжатэлевізійнай вежы радыёрэпарцер бярэ інтэрв'ю у брыгадзіра будаўнікоў, якія пачалі ўзводзіць Мінскі тэлецэнтр. За спінамі ўдзельнікаў гутаркі - у рыштаваннях будоўлі будучая плошча Перамогі. У 1955 годзе на беразе ракі Свіслач вырас чатырохпавярховы будынак із калонамі. У ім размясціўся апаратна-студыйны комплекс, памяшканні для рэдактарскага й рэжыссёрскага саставу, рэпетыцыйныя фае. І хоць яшчэ не ўсе роботи былі закончаны, у нядзелю 1 студзеня 1956 року дыктар Т. П. Бастун упершыню звярнулася так тэлегледачоў Мінска:

«Добрі вечар, дарагія таварышы! Віншуем вас із Новим років! Пачынаем нашы пробныя перадачы. Сення ви ўбачыце кіначасопіс «Навіны дня» й ў 19 гадзін 40 мінут — мастацкі фільм «Пакаленне пераможцаў»…

Пачаўся першы рік жыцця Беларускага тэлебачання, перадачы якога прымалі того годину 4,5 тысячы гледачоў. Перадасы перадаваліся не кожны дзень й былі не вельмі працяглымі й ў асноўным складаліся із паказу канцэртаў й тэлеспектакляў на кінаплёнцы, якаючи дасылалася із масквы, а таксама кінафільмаў й часопісаў, што былі ў мясцовым кінапракаце. Алі із першых крокаў вялася настойлівая робота па пераўтварэнню тэлебачання ў сапраўдны сродак массавай прапаганды, шукаліся спецыфічныя форми выразнасці, каб шырэй й паўней адлюстроўваць жыцце нашай рэспублікі.

Нараджэнне тэлебачання азначала нараджэнне нових прафесій — тэлерэдактараў, рэжыссераў, гукарэжыссераў, аператараў, мастакоў, дыктараў, камментатараў. У рэспубліцы ані адна навучальная ўстанова такіх спецыялістаў не рыхтавала. І штати папаўняліся за кошт радыё, друку, кіно, тэатру. На пасады рэдактараў напраўляліся, як Ви здагадваецеся, камуністы рэдакцый газет, радыё, парційныя работнікі, яким трэба було авалодваць гэтай новай й цяжкай справай.

Першым дырэктарам Мінскай студыі тэлебачання (МСТ) быў зацверджаны намеснік старшыні Галоўнага Упраўлення радыёінфармацыі Міністэрства культури БРСР М. І Досін (на гэтай пасадзе ён працаваў із кастрычніка 1955 року та сніжня 1960 року). Сярод самих першых працоўнікаў студыі былі Я. У. Бунін, М. А. Карпук, І. У, Ахрэм, У. І. Антонаў, Р. Ф. Шалковіч, М. М. Пінігін, М. А. Краско, Про. П. Захарава.

Кадри давала ў першую чаргу радыё. Так, напрыклад, рэдактар палітычнага вяшчання У. І. Няміра быў зацверджаны галоўным рэдактарам літаратурна-драматычнага вяшчання. Прыйшлі працаваць на студыю рэжыссёр Беларускага радыё У. У. Кухтто й іншыя, газетчыкі У. До Плешавеня, М. Є. Латукоўскі, М. До Пятніцкі.

У 1960 годзе на пасаду дырэктара быў зацверджаны У. Л. ПалесскіСтанкевіч.

У чэрвені 1957 року ў адпаведнасці із рашэннем Савета Міністраў СРСР ў рэспубліцы быў створаны Камітэт па радыёвяшчанню й тэлебачанню пры Савеце Міністраў БРСР (Міністэрства культури було вызвалена пекло кіраўніцтва справамі радыёвяшчання й тэлебачання). Алі пытанне із кадраму па іншаму стаяла востра.

У 1962 годзе выйшла пастанаўленне цк кпрс «Аб заходи па дальнейшаму паляпшэнню роботи радыёвяшчэння й тэлебачання». У сувязі із гэтым пашырыўся прыём рэдактараў тэлебачання ў вышэйшую партыйную школу пры цк кпрс, а таксама ў рэспубліканскія партыйныя школи, у тым ліку й у Мінскую партыйную школу. З 1966 року вядучыя супрацоўнікі Камітэта па радыёвяшчанню й тэлебачанню пры Савеце Міністраў сталі запрашацца ў Мінскую ВПШ для чытання лекцый па курсу «Змест й форми роботи савецкага радыёвяшчання й тэлебачання», а таксама для правядзення практычных заняткаў са слухачамі аддзелаў друку, радыё й тэлебачання".

ЦК КПБ, улічваючы ўсё нарастаючае значэнне тэлебачання, якое, як й радыё, станавілася магутным сродкам ідэалагічнага ўздзеяння, 6 травня 1967 року прымае рашэнне «Аб палепшанні падрыхтоўкі журналістаў й паліграфістаў у рэспубліцы». У рашэнні гаварылася: «Даводзім так ведама, што Міністэрства вышэйшай й сярэдняй адукацыі БРСР ператварыла аддзел журналістыкі Беларускага дзяржаўнага універсітэта імя У. І. леніна ў факультэт журналістыкі Белдзяржуніверсітэта, й павялічыць прыём студэнтаў на гэты факультэт із новага навучальнага року в 25 (?) чалавек… Арганізаваць на факультэце падрыхтоўку кваліфіцыраваных літаратурных супрацоўнікаў радыёвяшчання й тэлебачання. У гэтых мэтах разглядзець пытанне аб стварэнні ў саставе факультэта журналістыкі адпаведнай кафедри… «. У 1968 годзе на факультэце журналістыкі була створана кафедра тэорыі й практыкі радыёвяшчання й тэлебачання.

Развіццё матэрыяльна-тэхнічнай базы.

У 1957 годзе ў Мінску було шість тисяч тэлевізараў. Праз два гади ў рэспубліцы будзе зарэгістрыравана 30 тисяч тэлевізараў, ахоп тэлевізійным вяшчаннем складзе розжарюючи 1 млн. чалавек.

Першаапчаткова радыус прыёму перадач быў абмежаваны. Тэхнічная недасканаласць відпливала на якасць перадач, на сам умовы распаўсюджання праграмм, асабліва Цэнтральнага тэлебачання. Напрыклад, 7 сакавіка 1963 року сарвана трансляцыя (перапынена праз 6 хвілін пасля пачатку) із Масквы спектаклю Маллога тэатру «Картачны домік»: выйшла із строю радыёрэлейная лінія. Гэта б ў не адзіны выпадак, калі радыёрэлейная лінія не наладжвала трансляцыі маскоўскіх перадач, вяла іх без належнай якасці. Падобны прыклад тыпічны для таго години: толькі за 1962 рік тэхнічныя спыненні радыёрэлейная лініі склалі 28 гадзін 30 хвілін. Пакідалі жадаць лепшага й тэлевізары, якія выпускаліся радыёзаводамі. Якасць, надзейнасць, тэрмін служби тэлевізараў «Нёман», й «Беларусь-5» не адказвалі патрабаванням. Значная іх колькасць рамантавалася яшчэ так заканчэння шасцімесячнага гарантыйнага тэрміну, завісься годину ішлі скаргі. У сувязі із гэтым вялася пастаянная й напружаная робота па паляпшэнню матэрыяльнатэхнічнай бази, павелічэнню аўдыторыі.

Асабліва хуткае развіцце беларускае тэлеабчанне атрымала ў 1960;1970; ых гадах. У гэтыя гади развіцце тэлебачання адбывалася ішло па праграме тэлефікацыі: у мэтах пашырэння зони прыёму ў Беларусі ўзводзіліся рэтрансляцыйныя станцыі. То в 1958 годзе пачаў перадачы тэлевізійны цэнтр ў Гомелі. Затым у гарадах Баранавічы, Гродна, Магілёве, Віцебску, Бабруйску з’яўляюцца рэтрансляцыйныя станцыі, 10 рэтранслятараў малої магутнасці пабудаваны ў іншых гарадах рэспублікі. Праграма тэлефікацыі дазволіла ахапіць тэлевізійным вяшчаннем больш паловытэрыторыі, у насельніцтва налічвалася 70 тисяч тэлевізараў. Адкрыліся шырокія магчымасці для абмену праграмамі паміж студыямі, для вызаду на усесаюзны екран (із 1961 року перадачы ЦТ трансліруюцца на рэспубліку, а ў 1962 годзе Мінская студыя выходзіць на усесаюзны экран).

У сакавіку 1964 року ЦК КПБ ператварыў Мінскую студыю тэлебачання ў студыю Беларускага тэлебачання.

Так сярэдзіны 70-ых гадоў насычанасць тэлевізарамі ў рэспубліцы була высокай: 1 млн. 585 тис.; тэлевізар мелі кожныя 70 сем’яў із 100; 95% тэрыторыі рэспублікі було ахоплена тэлевізійным вяшчаннем.

У 1978 годзе ў лад увайшоў нові, аснашчаны сучаснай тэхнікай, апаратна-студыйны комплекс Беларускага радыётэлецэнтра, котрі даў магчымасць значна палепшыць якасць тэлевізіўнага вяшчання й арганізаваць перадачу рэспубліканскай перадачы каляровага тэлебачання.

У цэтым па краіне: будаванне тэлецэнтраў ў 70 гади спынілася, а маламагутныя былі нават зачынены. Асноўная ўвага була накіравана на пераабсталяванне тэлецэнтраў, а ахоп насельніцтва тэлебачаннем ішоў шляхам рэтрансляцыі праграм пры дапамозе спутнікавай сувязі. Мясцовыя тэлестудыі атрымалі шмат новай тэхнікі: 102 каляровыя перасоўвальныя тэлевізійныя станцыі, 144 відэамагнітафоны, 88 каляровых студыйных апаратных, 1187 кінакамер, зрасходавана 358 млн. рублёў.

Такім чынам, так 1980;ых гадоў матэрыяльна-тэхнічная база БТ значна вырасла. Практычна у будь-яким населеним пункце можна було прымаць тэлевізійныя — дзве праграмы Цэнтральнага тэлебачання й рэспубліканскую. Аднапраграмнае вяшчанне ахоплівала 96% тэрыторыі рэспублікі, двухпраграмнае — 76%, й трохпраграмнае — 32% (Мінск й Мінская вобласць).

Рэканструкцыю прайшлі абласныя тэлерадыёцэнтры. Так, напрыклад, ў 1983 годзе стаў шырэйшы выбар тэлеперадач у жыхароў Віцебшчыны: так дзвюх праграм — першай агульнасаюзнай й рэспубліканскай — дабавілася інша праграма Цэнтральнага тэлебачання. Замісць старої стометровай антэны була ўстаноўлена апора вышынёй 245 метраў, уведзена у эксплуатацыю нова тэлевізійная станцыя із перадачыкамі вялькай магутнасці. Так, як й на Цэнтральным тэлебачанні, усе больш тэлепраграм вырабляецца не так на кінаплёнцы, але в магнітнай выдэаленце, што дазваляла скараціць видатки падрыхтоўку перадач, й паскорыць тэрмін іх стварэння, й павысіць якасць каляровага адлюстравання.

На першых етапах свайго развіцця беларускае тэлебачанне виступала галоўным чынам як рэтранслятар тых ці іншых падзей й твораў мастацтва, таксама шукала форми стварэннчя забаўляльнай інфармацыі. Тады екран быў не простим тэхнічным канонам у перадачы ведаў.

Спачатку було падражняльніцтва (був свайго вопыту). Фарміраванне ўласных тэлевізійных жанраў пачынаецца ў 60-ых рр., калі журналісты рэспублікі вынаходзяць магчымасць адлюстроўваць асноўныя пытанні сучаснасці із дапамогай арыгінальных, уласных тэлебачанню сродкаў выказвання.

Для гэтага яни звяртаюцца ў першую чаргу так дакументальнага жанру й, супастаўляючы рэальныя жыццё выя факти, пачынаюць узнімаць у перадачы сур’ёзныя грамадскія пытанні, уцягваць чытачоў у творчае абдумванне сучаснасці. Уведзеныя ў рамкі рубрык й цыклаў, гэтыя дакументальныя перадачы садзейнічалі садзейнічалі больш глыбокаму адлюстраванню падзей, якія адбываліся ў жыцці рэспублікі.

«Інструмент зрокавага ўздзеяння» патрабаваў не прастой інфармацыі, выказанай словами, а непасрэдна зрокавай інфармацыі. На першы момант гэта быў дыктар, котрі чытаў паведамленні. Тым не менш прынцыпіяльных адрозненняў паміж газетнай інфармацыяй й тэлевізійнай не існавала. Тэкставая інфармацыя без маляўнічага матэрыялу, характэрная для пачатковага перыяду развіцця тэлебачання, захавалася ў пэўных параўнальна адасобленых масштабах й па гэты дзень у інфармацыйных випусках. Нават пры самай сучаснай тэхнічнай абсталяванасці бывае немагчыма, а іншы раз й неабавязкова фіксіраваць на кінаплёнку некаторыя падзеі з-за аддаленасці аб’екта, раптоўнасці падзеі й г. д. Алі не адклікнуцца на гэту падзею зусім служба навін не можа. Прыходзіцца выкарыстоўваць адзіную магчымасць — чытаючага дыктара ў кадры.

Адна із самих папулярных форм тэлевізійных перадач — публіцыстыка. На Беларускім тэлебачанні пачатак їй паклалі паэты Пятро Глебка й Пятрусь Броўка, якія першымі із пісьменнікаў рэспублікі выступілі перадгледачамі із палымяным паэтычным словами. Пятро Глебка пазнаёміў із урыўкам із паэмы «Мужнасць». Пятрусь Броўка прачытаў свій пераклад паэмы Маякоўскага «Уладзімір Ільіч Ленін».

З таго години беларускія пісьменнікі й паэты — Пятрусь Броўка, Максім Танк, Аркадзь Куляшоў, Іван Мележ, Іван Шамякін, Максім Лужанін, Янка Бриль й многія іншыя аказваюць дзейсную дапамогу журналістам рэспубліканскага тэлебачання непасрэдным удзелам у жыцці студыі.

Першыя крокі тэлебачання каштоўныя перш за ўсё тым, што ў гэты перыяд ішлі настойлівыя пошукі метадаў падрыхтоўкі перадач, вызначаліся форми й стыль размовы із тэлегледачом, вырашалася завдання найпершай важнасці - даць насельніцтву інфармацыю па найактуальніших праблемах дня.

Усе мацней заяўляла аб сабе тэлевізійная дакументалістыка ў стварэнні зборных праграм — тэлечасопісаў. Цікава адзначыць, што самим першым із часопісаў быў «Піянерскі касцёр», котрі выйшаў у эфір 30 красавіка 1956 року. Пазней з’явіліся тэлечасопісы й іншых напрамкаў: «Мастацтва», «Фізкультура й спорт», «Веди», «Для Вас, жанчыны». Сярод інўшых форм вяшчання вядучае месца займалі тэлевізійныя спектаклі, із якімі Мінская студыя выходзіла на екран амаль кожны месяц.

Важнае месца ў перадачах таго години займала падрыхтоўка так YI Сусветнага фестывалю моладзі й студэнтаў у Маскве. У праграмах Мінскай студыі сістэматычна паведамлялася аб тым, як юнакі й дзяўчаты Беларусі ўдзельнічаюць у інтэрнацыянальным руху за мір, падрабязна асвятляўся ў кінарэпартажах кінафестываль беларускай моладзі.

І вось настаў дзень 28 чэрвеня 1957 року. Уся увага планети була прыкавана так сталіцы Савецкага Саюза Масквы, дзе на вуліцах й плошчах, у парках й ў канцэртных залах разлілося разнамоўнае свята юнацтва планети. Мінчане, седзячы ля сваіх тэлевізараў, змаглі ўбачыць урачыстае адкрыццё YI Сусветнага фестывалю моладзі. Гэта була першая трансляцыя тэлепраграмы із Масквы, якую прынялі ў Мінску.

як жа була арганізавана гэта перадача?

У тієї годину радыётэхніка ўжо відала шэраг сістэм перадачы адлюстравання на вялікія адлегласці - па кабелю й па рэлейных магістральных лініях. Для таго, каб злучыць радыёрэлейнай лініяй лініяй Мінск із Масквой, неабходна було пабудаваць 15 прамежкавых прыёмаперадаючых станцый, што ў тієї годину нельга було ажыццявіць. Інжынерна-тэхнічныя работнікі вырашылі гэтае пытанне вельмі дасціпна, а галоўнае — хутка. Була ўзведзена рэтрансляцыйная станцыя ш Смаленску, а дзве іншыя прамежкавыя прыёмаперадаючыя станцыі ўсталяавлі на самалётах, якія на вышыні 2500 — 3000 метраў ажыццяўлялі сувязь паміж Масквой й Смаленскам, Смаленскам й Мінскам й забяспечылі нармальнае праходжанне сігналу па ўсёй трассе.

Пекло перадачы так перадачы расла папулярнасць Мінскага тэлебачання. Яго магчымасці асабліва пашырыліся, калі з’явілася перасоўная тэлевізійная станцыя — ПТС, якаючи дазволіла весці трансляцыю футбольнага матчу, цыркавога прадстаўлення, спектаклю. Пачалі трансліравацца ўрачыстыя сходи, спартыўныя спаборніцтвы, тэатральныя прадстаўленні, масавыя святі. З’явілася магчымасць паказваць оперныя спектаклі.

Спачатку ПТС то й курсіравала із тэатра на стадыён, затым у цырк, у басейн. І вось аднойчы аўтобусы заехалі ў двір радыёзавода, тэхнікі працягнулі кабель у цэх, устанавілі й наладзілі камери, й тэлегледачы ўбачылі екранами, як рабочыя збіраюць беларусскія тэлевізары. Гэта быў першы рэпартаж із рабочага прадпрыемства й трансліраваўся ён 11 жніўня 1958 року. З таго години рэпартаж із заводу, фабрыкі, камбіната, із будоўлі, калгаса стаў адным із самих папулярных жанраў тэлевізійнага вяшчання. Амаль кожны дзень нараджаліся ў тієї годину новыя цыклы й рубрыкі. У сувязі із гэтым Камуністычная партыя заклікала інфармаваць беларускае насельніцтва аб тым, што адбываецца у рэспубліцы. Асабліва падкрэслівалася важнасць тэм прамысловасці й новабудоўлі. Работнікі студыі бывалі ўсюды. Стваралася хімічная прамысловасць — будаваўся нафтаперапрацоўчы завод, перакладваўся газаправод, ўзводзіўся Салігорскі калійны, Васілевіцкая й Бярозаўская электрастанцыі…

Напрыклад, цыкл «Гэта зроблена ў Беларусі» адлюстроўваў поспехі беларускай індустрыі. Аўтазаводы із гордасцю расказвалі пра 40-тонны самазвал МАЗ-530. гэта машына атрымала ўсеагульнае прызнанне як у нашай краіне, то й далёка за яе межамі.

Адной із завдань беларукага тэлебачання канца 50-ых гадоў було культурнае, маральнае выхаванне насельніцтва. У сувязі із гэтым быў арганізаваны тэлевізійны універсітэт навукі й культури (сумесна із рэспубліканскім міністэрствам й таварыствам «Веди»). З екрана тэлевізара слухачы ўніверсітэта мелі магчымасць знаёміцца із дасягненнямі навукі, вучыліся слухаць й разумець музику, разбірацца ў жывапісе й графіцызнаёміліся із лепшымі творамі драматургіі й кінамастацтва.

60-ыя гады.

У развіцці беларускага тэлебачання яни характэрныя тым, што ў рэдакцыях вызначыліся такія пастаянныя цыклы, як сельскі клуб «Колас», «Літаратурная Білорусь», «Народні кантроль», тэлевізійны конкурс па дзіцячых рухомых гульнях «Вас выклікае Спартландыя».

У 1961 годзе Мінск быў злучаны радыёрэлейнай лініяй із Масквой. У Білорусь прийшла першая праграма Цэнтральнага тэлебачання. У гэты годину зарадзіліся творчыя сувязі із тэлестудыямі братскіх рэспублік. Асабліва цеснымі былі яни із Літвой. 12 верасня 1962 року ўпершыню праводзілася міжрэспубліканская пераклічка Мінск — Вільнюс.

4 кастрычніка 1962 року Мінская студыя ўключылася ў агульнасаюзную шотыднёвую перадачу «Естафета навін», а 23 кастрычніка быў упершыню паказаны на Маскву «Блакітны агеньчык». Радыёрэлейныя лініі адкрылі дарогу тэлебачанню Беларусі не толькі на екрани Цэнтральнага тэлебачання, але й й іншых краін Савецкага саюза.

У 1961 годзе тэлевізійная сітка СРСР було злучана із сістэмай Інтэрбачання й Еўрабачання. Пачатак гэтаму супрацоўніцтву паклала трансляцыя тэлевізійнай перадачы пра сустрэчу ў Маскве першага ў свеце касманаўта Юрыя Гагарына.

Першы выхад Беларускага тэлебачання на Інтэрбачанне адбыўся ў 1962 годзе. Хутка тэлецэнтры Мінска, Гомеля, Брэста й Віцебска таксама былі ўключаны ў тэлевізійную сітку Інтэрбачання. Гледачы Польшчы, Балгарыі, Чэхаславакіі й іншых краін сацыялістычнай садружнасці ўбачылі такія перадачы, як «Беларукі балет», канцэрты «Беларуская лірычная», «Спявае Зіновій Бабин», тэлефільмы «Тры волаты», «Дваццаць мірных гадоў» й іншыя.

Трэба заўважыць, што праграмы із Мінска на фестывалях рэспублік, праводзімых Цэнтральным тэлебачаннем, атрымлівалі високу ацэнку.

Значны ўплыў на якасць кінапрадукцыі Беларукага тэлебачання аказала стварэнне ў 1965 годзе Галоўнай рэдакцыі «Тэлефільм», якаючи пачала вытворчасць дакументальных й мастацкіх фільмаў, а таксама канцэртных праграм для тыражу на студыях тэлебачання всіх саюзных рэспублік. Ужо із першых гадоў свайго існавання «Тэлефільм» добра зарэкамендаваў сябе як на міжрэспубліканскіх, то й на ўсесаюзных кпінафестывалях. Сярод лепшых былі адзначаны на гэтых аглядах «Чалавек нараджаецца для шчасця», «Апавяданне пра зялёны будинок», «Запруда».

Паняцце «тэлевізійны фільм» прыйшло так масавага гледача ў сярэдзіне 60- ых гадоў, калі на шэрагу кінастудый краіны былі створаны аб’яднанні тэлевізійных фільмаў, што було выклікана жыццёвай неабходнасцю пастаянна бачыць у праграме мастацкія й дакументальныя стужкі, якія, як сцвярджаюць сацыёлагі, з’яўляюцца адным із любімых відаў відовішча.

У ліку ўзнікшых у рэспубліцы аб’яднанняў й творчае аб’яднанне тэлефільмаў кінастудыіі «Беларусьфільм», арганізаванае у 1966 годзе, й аб’яднанне «Тэлефільм» Беларускага тэлебачання Дзяржкамітэта РМ БРСР па тэлебачанню й радыёвяшчанню, створанае ў 1967 годзе. Сёння ў іх творчым спісе дзесяткі паўметражных (у тым ліку й шматсерыйных) й кароткаметражных стужак, сярод якіх найбольш знаёмыя нам «Руіны страляюць» І. Чацверыкава; «Доўгія вёрсты вайны» А. Карпава; «Прыгоды Бураціна», «Чырвоны Капялюшык», «Зорны хлопчык» Л. Нечаєва; «Крах» У. Карпілава й ішныя.

Станаўленне тэлекіно було нялёгкім. Тэлефільм паступова набываў палю самастойнасць у руслі адзінай цэласнай тэлевізійнай праграмы, у цесным яе кантакце із інфармацыйна-публіцыстычнай зонай. Тэлефільм, у адрозненне пекло кінафільма, усє больш адчуваў сябе неад’емнай часткай тэлевізійнай праграмы із яе пэўнымі рысамі дня, тыдня, місяці, року, яе разгорнутасцю перад гледачамі ў цэлым па годині. У канцы 60-ых гадоў тэлефільм як новае адгалінаванне экраннага мастацтва набыў новыя магчымасці ў параўнанні із кінафільмам: унутраную арыентаванасць на форми дыялога із гледачом (адсюль нярэдкае ўвядзенне каментатара, асобы пекло аўтара й р. буд.), цыклічнасць, дзяленне на асобныя серыі.

Ігравы тэлефільм у Беларусі пачаў сваё існаванне із «малих форм» — мініяцюры, навелы й іншых. А вось у ліку першых на «Тэлефільме» Мінскай тэлестудыі былі пастаўлены навелы «Снежны кінь» (1966) й «Зімні дуб"(1967) — своеасаблівыя тэлевершы із лірычным, паэтычным аўтарскім светаадчуваннем.

Тэлесерыялы — былі цікавымі із пункту гледжання сюжэтнай арганізацыі й прынцыпаў злучэння асобных сірий у адзінае мастацкае цэлае. Першая ластаўка ў стварэнні арыгінальнага дакументальна-ігравога відовішча быў у 1967 годзе тэлевізійны фільм — спектакль «Крах». У 1971 годзе з’явілася «Уся каралеўская раць», пазней — «Вашынгтонскі карэспандэнт».

Экранізацыі. У тэлевізійным кіно займаюць значнае месца. Першая экранізацыя була в 1970 годзе (Я. Купала «За шчасцем, за сонцам»). Пазней былі экранізіраваны многія творы беларускіх аўтараў: Я. Купала «Гусляр», «Паўлінка»; У. Быкаў «Жураўліны крык», «Воўчая зграя», «Пастка», «Альпійская балада»; У. Дунін-Марцінкевіч «Пінская шляхта»; М. Гусоўскі «Пісня пра зубра»; І. Мележ «Людзі на балоце» й іншыя.

Дакументальныя фільмы. Станаўленне прыходзіца на 60-ыя гади й адбылося яно з урахуванням інфармацыйна-публіцыстычных праграм эфірнага тэлебачання. З аб’яднаннем арганізацыі «Тэлефільм» сістэматычна пачынаюць стварацца тэлевізійнныя дакументальныя стужкі, як поунаметражныя, то й кароткаметражныя. Першы дакументальны фільм выйшаў у 1945 годзе («Гнашы дзеці»).

Шмат фільмаў гэтага жанру було пра Вялікую айчынную вайну («Дзеці Брэсцкай крэпасці», «Хлапчукі, хлапчукі», «Поле бою — полі жыцця», «Салдаты Перамогі»), аб касманаўтах й навуковых праблемах… Дарэчы, у 1980 годзе на екранах з’явіўся дакументальны фільм «Естафета». Фільм быў аб вучоныхфізіках нашага роднага Беларускага Дзяржаўнага універсітэта.

Музычныя тэлефільмы. Хутка пасля з’яўлення тэлебачання ў нашай краіне стала зразумела, што музика травні шматлікія форми «існавання» на екрані, а таксама добрыя магчымасці для стварэння настрою гледачоў, афарбоўкі тэлепраграмы, кінавобраза й р. буд. Тут можна выдзеліць такія жанри, як тэлефільм-канцэрт, телеперадача-канцэрт, фільм-канцэрт, музычназабаўляльна перадача й інш. Гледачы мелі магчымасць знаёміцца із такімі музыкальнымі перадачамі й фільмамі, як «Песні Ігара Лучанка», «Верасы», «Харошкі», «Свята на Палессе» й іншымі.

Дзіцячыя фільмы. У пасляваенныя гади разгарнулася робота па стварэнню кінастужак для дзяцей на кінастудыі «Беларусьфільм». «Дзеці партызана» — першы фільм, котрі быў прадстаўлены увазе маленькіх гледачоў у 1954 годзе. Потым з’явіліся «Міколка-паравоз», «вуліца малодшага сина», «Увага! У горадзе — чараўнік!» й іншыя.

Мастацкія фільмы. Самыя першыя ў гэтым жанри — «Нові будинок» (1947); «Канстанцін Заслонаў» (1949). Так нашых дзён дайшлі такія мастацкія стужкі, як «Гадзіннік спыніўся апоўначы», «Хто смяецца апошнім», «Палесская легенда», «Наперадзе — круті паварот» й іншыя.

Якаючи ж була тэматыка ў беларускага тэлебачання?

Па першае, гэта ваенна-патрыятычная тэма. З екрана тэлевізара пастаянна гучалі расказы пра гади барацьбы із фашызмам, выступалі удзельнікі баёў, былыя партызаны, салдаты й афіцэры, падпольшчыкі.

Тэма сельскай гаспадаркі й яе выдатных працаўнікоў того годину таксама була вельмі актуальнай. «Стаханаўцы» й актывісты, ударнікі й трактарысты — «вось тыя, кім па сапраўднаму павінна ганарыцца наша грамадства!», — данасілася із блакітнага екрана савецкага чалавека.

Па-трэцяе (й як я показувала ўжо раней), эканамічная тэма. Магутныя" савецкія прадпрыемствы апярэджваюць годину! Нас буржуям не дагнаць! У перадачах, напрыклад, на прамысловыя тэмы вялікая ўвага надавалася сацыялістычнаму спаборніцтву на прабпрыемствах рэспублікі, праблемам навукова тэхнічнага прагрэсу, рацыяналізатарству й вынаходніцтву. Гэтыя пытанні былі галоўнымі ў перадачах «Дзённік пяцігодкі», «Рабочи клуб», «Наватар», «Будаўнік».

Пра ленінскую тэму таксама не трэба забывацца. Для гледачоў праводзіліся незабыўныя чытанні-лекцыі пра леніна, яго тэорыю сацыялістычнай рэвалюцыі, кіруючую ролю рабочага класа ў будаўніцтве сацыялізма й камунізма й яшчэ пра шмат чаго іншага, што сёння нам здаецца абсурдним, незразумелым й нецікавым. Але… Час быў такі, нічога не паробіш.

Тэма будаўніцтва й цыкл праграм «Тэлеаб'ектыў на сельскай будоўлі», «Вёска ў рыштаваннях новабудоўляў». Праводзіліся, напрыклад, спецыяльныя выязныя рэйды-агляды новабудоўляў Салігорска, Гомеля, Гродна. У іх таксама ўдзельнічалі й прадстаўнікі будаўнічых арганізацый. Затымі матэрыялы рэйду ішлі ў праграму «Будаўнік».

Акрамя таго, асвятляліся асноўныя падзеі із жыцця гораду, паездкі палітычных дзеячаў за мяжу, навіны культури, навукі й мастацтва й іншыя падзеі.

Юнацтву, якое «абдумвае жыццё», быў прапанаваны цыкл «Людзі ленінскай гвардыі» — пра жыццё, поўнае барацьбы й трывог М. До. Крупскай, М. І Калініна, А. У. Луначарскага, А. Ф. Мяснікова й іншых гістарычных асоб.

Пазней, пасля гарбачоўскай «рэформы» жалезная заслону прыадкрыецца й всім нам стані зразумела, што ў савецкі перыяд існавання нашай краіны Беларускае тэлебачанне, ды й ўвогуле ўсе савецкія СМІ праводзілі «вялікую» роботу прапаганды ідэй марксізма-ленінізма, камуністычнай партыі й савецкай улады. Што чалавек, будучы марыянеткай сацыялізму, «замбіраваўся» й прапітваўся на працягу жыцця яго ідэямі, думкамі й памкненнямі. Тыя ж СМІ вучылі чалавека ненавідзець сабе падобных — так званих ворагаў народу — тых хто не дагадзіў уладзе, пагарджаць імі. Ненавідзець й кідаць каменне ў білих варон… Чаму так адбывалася?

Сёння ми так канца не змаглі перажыць шок пекло гарбачоўскай перабудовы. БРСР цяпер Рэспубліка Білорусь, але й грамадства ж наша не змянілася. «О, вярнуць б савецкі годину!», «О, як добра жылося нам тады!», кажуць бабулькі, а дзядок із палачкай гавкіт ў тралейбусе «валасатага» панку із завушніцай у носі й называе яго: «Фашыст!»… Людський псіхіка лёгка зламалася. А так канца «дабіваюць» яе тыя ж сродкі масавай інфармацыі, якія гадкоў 10 тому спявалі «гімн» іншаму гаспадару. З экранаў тэлевізараў, радыёпрыёмнікаў, газет, часопісаў, журналаў, Інтэрнета на нас навалілася вельмі шмат чаго цікавага й забароненага, жорсткага й ілжывага, заманлівага й абяцаючага выдатны рэзультат без асаблівых намаганняў. Рэклама «душыць» гледача сваімі 15% -нымі гадавымі; жанчынамі, якія схудзелі за 3 дні іх й тым, якаючи цудоўная скура ў іх на твары? А мо б ви хацелі набыць залати унітаз? В Україні гэта танней на 50 у. о!!! Усё тієї, што ми бачым на нашым екрані (й чуємо) — сама сапраўдная ламка псіхікі былога савецкага чалавека, котрі ніколі не карыстаўся мылам «DOVE», не чысціў зуби пастай «COLGATE», не мыў валасы шампунем «ELSEVE»… Гэта «ламка» прыводзіць так агрэссіі, як моўнай, то й фізічнай. Я каджу: «Добрі дзень, шаноўная!», а ў адказ чую: «Добрі». Я ж табе жадаю добрага дня, а ти мені што адказваеш? Проста канстатуеш, што дзень — ласкаві. Дзякуй! А як ми паводзім сябе ў грамадскім транспарце, на рабоце, на якой небудзь «тусоўцы»? У грамадскім транспарце іншым годинах можна ўявіць сябе непростим пасажырам, а героєм вострасюжэтнага баявіка із элементамі бойкі! Дзякуй, што вучыцца розным прыёмам й ўсялякай «нецэнзурнай» жэстыкуляцыі не трэба: кожны вечар амерыканскія баявыя «курси» завуць нас так блакітнага экрана.

Не віню СМІ, у прыватнасці тэлебачанне, ў тым, як ми сёння жывем, якое ў нас грамадства й г. д. Я сцвярджаю, што СМІ ў першую чаргу пасля улады нясе адказнасць за тое, што яно сёння, заўтра, паслязаўтра ПРЫНЯСЕ ў шкірну кватэру. Майго браціка Рустама, якому ўсяго 4 годзіка, не трэба вучыць як страляць із пісталета й куды трэба прыцэльвацца, а крыху старэйшая за яго сястрычка ведае тэксты будь-який рэкламы на будь-яким каналі на памяць. І тут проста забарона глядзець тэлевізар не дапаможа.

Беларускае тэлебачанне сення.

Спачатку азначым асноўныя рысы інфармацыйнага прастранства Рэспублікі Беларусь.

. Адкрытасць.

Асабліва гэта датычыцца аўдыёвізуальных й електронних СМІ. Зараз не.

«глушаць» замежныя хвалі, як гэта рабілася раней.

. Даступнасць.

Кожны грамадзянін Рэспублікі Білорусь можа мець доступ так любога з.

СМІ.

. Вялікая колькасць акрэдытаваных у Рэспубліцы Білорусь замежных журналістаў, карэспандэнцкіх пунктаў.

Беларускія СМІ з-за пэўных матэрыяльных праблем не могуць сабе дазволіць мець як карэспандэнцкія пункти за мяжой, то й акрэдытацыю сваіх журналістаў (за мяжой). На сённяшні дзень існуе толькі адзіны карэспандэнцкі пункт, й знаходзіцца ён на тэрыторыі Расіі.