Другая сусветная вайна, яе прычыны, характар, вопыт i урокi

Мiнiстэрства Адукацыi Рэспублiкi Беларусь Беларускi Дзяржа? ны Унiверсiтэт Геаграфiчны факультэт Курсавая работа (рэферат) по прадмету гiсторыi

тэма рэферата:

Другая сусветная вайна, яе прычыны, характар, вопыт i ?рокi

Мiнск 2010

Уступ

Другая сусветная вайна, якая пачалася 1 верасня 1939 г., усё далей адыходзіць у глыбіню гісторыі. Ужо сёння 2/3 насельніцтва зямнога шара складаюць людзі, якія нарадзіліся і выраслі ў пасляваенныя гады. Таму надзвычай важна, каб падрастаючыя пакаленні ведалі праўду аб тым, як і чаму ўзнікла вайна, якія сілы вінаватыя ў яе развязванні.

Выяўленне сапраўднай карціны другой сусветнай вайны, прычын яе ўзнікнення дыктуецца яшчэ і тым, што за апошнія гады ў свет выйшла шмат кніг, кінафільмаў, у якіх многія пытанні вайны, ролі Савецкага Саюза ў дасягненні перамогі часам падаюцца павярхоўна, тэндэнцыйна.

Прычыны, перадумовы, характар вайны

сусветнай вайна фашысцкая агрэсія

Па-першае, несправядлівасць Версальска-Вашынгтонскай сістэмы паставіла многія народы ў зневажальнае становішча, спрыяла прыходу да ўлады сіл, якія імкнуліся да рэваншу, новага перадзелу свету. У найбольшай ступені гэта праявілася ў палітыцы Германіі, Італіі, Японіі. Яны і сталі падпальшчыкамі вайны.

Па-другое, эканамічны крызіс 30-х гадоў абвастрыла супярэчнасці паміж краінамі свету, што пазбавіла іх магчымасці аб’яднаць высілкі ў барацьбе за захаванне міру. Усю сістэму бяспекі, створаную ў 20-я гады, быў разбураны.

Па-трэцяе, развязванню вайны спрыяла палітыка урадаў Англіі і Францыі, накіравана на «супакаенне» агрэсара, а таксама «ізаляцыя» ЗША, якія, прыняўшы закон аб нейтралітэту, фактычна самаўхілілі сябе ад уплыву на развіццё падзей у свеце.

Па-чацвёртае, не апошнюю ролю ўразвязванні вайны згуляў СССР, які, падпісаўшы пакт аб ненападзе з Германіяйі сакрэтны пратакол да яго (аб падзеле сфер ўплыву ва Усходняй Еўропе), адкрыўшлях Германіі для нападу на Польшчу.

Агрэсіўныя дзяржавы імкнуліся пашырэнне ўласных тэрыторый, заваёва рынкаў збутку і крыніц сыравіны. Агалоўная іх мэта — заваёва сусветнага панавання. З іх боку вайна была несправядлівай і захопніцкай. Для краін, якія падвергнуліся агрэсіі і якія былі акупаваныя, вайна была справядлівай і вызваленчай. Найбольш складана вызначыць характар вайны ў адносінах да СССР. У перыяд з 17 верасня 1939 г па 22 чэрвеня1941 ён сам выступаў у ролі агрэсара, далучыўшы да сябе значныя тэрыторыі, якія належалі ў той час Польшчы, Румыніі, Фінляндыі, а таксама Прыбалтыку (Эстонія, Латвія, Літва). Але пасля нападу Нямеччыны СССР вынес на сабе асноўны цяжар барацьбы з нацысцкай Германіяй і для яго вайна набыла справядлівага характару. Яе па праве назвалі Вялікай Айчыннай вайной.

Перыядызацыя Другой сусветнай вайны

І. 1 верасні 1939 — 19 Лістапада 1942 (Ад нападу Германіі на Польшчу ў пачатку савецкага контрнаступлення ў бітве пад Сталінградам). Стратэгічная ініцыятыва належыць агрэсіўным дзяржавам. Германія, Італія, Японія і іх саюзнікі здолелі авалодаць значнымі тэрыторыямі ў Эўропе, Афрыцы, Азіі, Акіяніі. У той жа час адбываецца фарміраванне антыгітлераўскай кааліцыя (вядучую ролю ў ёй ігралі ЗША, Великобритария і СССР) -аб'яднанне дзяржаў, якое стала наперешкоди агрэсіўным планах.

II. 19 ЛІСТАПАД 1942 — 9 мая 1945 (Ад пачатку савецкага контрнаступлення пад Сталінградам да завяршэння разгромунацысцкай Германіі). Стратэгічная ініцыятыва цалкам пераходзіць да краін антыгітлераўскай кааліцыі, войскі якіх разграмілі войскі Германіі і яе саюзнікаў у Еўропе і прымусілі іх адступіць. На Ціхаакіянскім тэатры вайско выхдзеянняў войскі антыгітлераўскай кааліцыі ўшчыльную наблізіліся да Японіі, пераламаўшы ход вайны ў сваю карысць.

III. 9 мая 1945 — 2 верасні 1945 года (Ад капітуляцыі Германіі да капітуляцыі Японіі) Завяршэнне вайны на Ціхімакіяне і разгром мілітарысцкай Японіі. Канец Другой сусветнай вайны.

Пачатак вайны. Напад на Польшчу (аперацыя «Вайс»)

Другая сусветная вайна пачалася з нападу нацысцкай Германіі на Польшу. Польшча лепш падыходзілі для выпрабавання на практыцы стратэгіі «маланкавай вайны» («Бліцкрыг») — вайны, поспех у які меркавалася дасягнуць хуткімі дзеяннямі, захапіўшы суперніказнянацку, не даўшы яму апамятацца і арганізаваць эфектыўнае супраціў. Сумесны польска-нямецкий мяжу распасціраўся на 1750 міль i, папрызнаннем спецыялістаў, абараніць яго не магла ні адна армія свету, паколькі супернік мог пачаць наступ у любым месцы зь любога напрамкі. Сур’ёзных абарончых збудаванняў i натуральных перашкод на польска-нямецкай граніцы практычна не існавала.

Па нямецкаму плане «Вайс», зацверджанаму яшчэ ў красавіку 1939 г., стратэгічнае засяроджванне і разгортванне нямецкіх войскаў завершыцца 25 жніўня, але наступленне было адкладзена звыяўленую Англіяй гатоўнасць выступіць на баку Польшчы i нерiшучiсть Італіі.

Усяго на польскай мяжы вермахт (войскі нацысцкай Германіі) засяродзіў больш за 50 з 75 наяўных уяго дывізій колькасцю 1 500 000 чал.

Нямецкім войскам супраць стаяла польскае войска, якая налічвала больш за 1 млн. салдат i афіцэраў, але якая мела мала танкаў, самалётаў, гармат.

Да вайны таксама рыхтаваўся і Савецкі Саюз, якому згодна з таемнаму пратаколу адыходзіла тэрыторыя Польшчы да г. Вісла. Ўварванне нямецкіх войскаў на тэрыторыю Польшчы пачалося 1 верасня 1939 г, яму папярэднічала правакацыя гітлераўцаў у памежным мястэчку Глейвиц.

31 жнівень 1939 г, а 20.00 спецыяльна падрыхтаваны гестапа атрад з крымінальных злачынцаў, пераапрануты ў польскую форму, здзейсніў напад на радыёстанцыю нямецкага памежнага мястэчка Глейвиц. Пасля яе «захоп» перад мікрафонам было зроблена некалькі стрэлаў і адзін з тых, хто нападаў, што ведаў польскі мова, зачытаў заяву, сэнс якой складаўся ў тым, што «прыйшоў час вайны Польшчы супраць Германіі «. Затым пачалася перастрэлка з атрадам паліцыі, атачыў станцыю. Каб замесці сляды гэтай правакацыі, усё яе ўдзельнікі былі расстраляныя па загадзе Гітлера.

Ужо ў першыя дні наступу арганізаваны супраціў польскай арміі было зламана. Да 8 верасня яе галоўныя сілы былі разгромленыя, нягледзячы на адчайнае супраціўленне. Значная іх частка апынулася ўпамяшканні або была захоплена ў палон. Супраціў аказвалі толькі армія Кутшеба, што абаранялі варшаўскі кірунак, i сталічны гарнізон. Гераічнай старонкай польскай гісторыі стала абарона паўвострава Вестэрплатэ, гарадоў Варшавы, Кракава, Гдинi.

17 верасня, калі крах Польшчы стаў ужо відавочным, а польскі ўрад пакінуў краіну, польскую мяжу перайшлі савецкія войскі. Для ажыццяўлення ўварвання ў Польшчу былі створаны два фронту Украінскі і Беларускі. Па патрабаванню Гітлера Чырвоная армія фарсіравана прасоўвалася ў напрамку Коломыи — Косава, каб перасекчы адыходзяць польскім салдатам i бежанцам дарогу ў Румынію. Пасля 12-дзённага маршу і кароткіх баёў знекаторымі польскімі часткамі (камандаванне польскай арміяй аддало загад непярэчыць) Чырвоная армія выйшла на Заходні Буг і Сян, дзе і спынілася.

Адпаведна дамоўленасцяў, дасягнутымі на перамовах 23 Жнівень 1939 i зафіксаваны ў таемным пратаколе, нямецкая камандавання адвялі свае войскі за демаркацiйну лінію (Лінія, размяжоўваюць) ад Львоў і Брэста. Перад тым у Брэсце, Гродна, Ковелiі Пiнську адбыліся сумесныя парады войскаў-пераможцаў (нямецкіх і савецкіх).

Вынікам агрэсіі Германіі і СССР стала заключэнне паміж намі 28 верасня ў Маскве Дагавора аб дружбе і мяжы ітаемныя пратаколы аб падзеле сфер уплыву i супрацоўніцтва паміж дзвюма дзяржавамі. Гэты дагавор зафіксаваў падзел Польшчы і ўдакладніў лінію савецка-германскай мяжы. Па дамоўленасці яна была перасунуць на ўсход па параўнанні з умовамі сакрэтнага пратакола ад 23 жніўня 1939 і праходзіла прыкладна па этнаграфічным межы пражывання палякаў, з аднаго боку, украінскі, беларусаў з другога («Лінія Керзона»). Зямлі з чыста польскім насельніцтвам засталіся ў складзе Германіі, а наўзамен СССР атрымаў у сваю сферу ў плыву Літву. Такім чынам, да Германіі адышло 48,6% тэрыторыі і 69,9% яе насельнiцтва, а ў СССР 51,4%тэрыторыі і 30,1% насельніцтва.

Нягледзячы на ўсю злачыннасць i адмоўныя бакі гэтага раздзялення незалежнай дзяржавы паміж двума таталітарнымі рэжымамі, гэты факт меў i адну станоўчую рысу — нарэшце дзве часткі брацкіх народаў, Украінскі i беларускага, — аб’ядналіся ў адзіныя рэспублікі, хоць i у рамках антынароднага сталінскага рэпрэсіўнага рэжыму. Такія змены дазволілі савецкаму кіраўніцтву называць агрэсію і падзел Польшчы як «вызваленчы паход» дзеля ўз'яднання Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі адпаведна з УССР іБССР. Яны таксама сьведчылі пра нежаданьне савецкага кіраўніцтва даваць падстава Ангельшчыны і Францыі да абвяшчэння вайны СССР, так як Чырвоная армія гэтак і неперасекла «Лінію Керзона», якую самі ангельцы вызначылі як аптымальны савецка-польскую мяжу, яшчэ ў 1919 г.

З новым раздзелам Польшчы звязаны яшчэ адно злачынства сталінізму. Падчас наступу Чырвонай арміі быў узяты у палонкаля 250 тыс. польскіх вайскоўцаў, з якіх значная частку салдаті сяржантаў была адпушчаная, іншая — дэпартаваная у аддаленыя раёны СССР. Афіцэры, каля 20 тыс., былі заключаныя ў лагерах паблізу Казельск, у Старабельскім, Осташкове. Дзве траціны зняволеных былі афіцэры запасу — лекары, інжынеры, настаўнікі, пісьменнікі, грамадскія дзеячы, якія надзелі ваенную форму пасля нападу Германіі. Гэта была інтэлектуальная эліта польскага грамадства. У красавіку 1940 15 тыс. было знішчана НКВД пад Смаленскам (Катынь) і Харкавам.

" Дзіўная вайна «

3 Верасень Англія, а пасля за ёй і Францыя, пасля дарэмных спроб схіліць Гітлера стаць на шлях перамоў i вывесці войскі з тэрыторыі Польшчы і акупаванай часткі Чэхаславакіі абвясцілі Германіі вайну. Аднак пераходзіць ў наступ саюзнікі не спяшаліся. Перыяд вайны паміж 3 верасня 1939 і 10 мая 1940 дастаў назву «дзіўнайвайны «, бо, фармальна абвясціўшы вайну, ні адна бок яе фактычна не вяла.

Французскія войскі адседжваліся за «лініяй Мажыно» (110дывізій), да якіх сталі прыбываць яшчэ і ангельскія девизии, нямецкія — па «Лініяй Зикфрида» (23 дывізіі). Да захаду ад бельгійскіх мяжы саюзнікі будавалі новую лінію ўмацаванняў да самага Паўночнага мора. Не жадаючы ўцягвацца ў затяжнi крывавыя баі, як гэта было ў гады Першай сусветнай вайны, саюзнікі прыступілі да блакады Германіі і СССР і ажыццяўлення рэйдаў бамбавікоў на прамысловыя цэнтры Германіі.

Адразу пасля разгрому Польшчы Гітлер загадаў генералаў вермахта рыхтавацца да неадкладнага наступу на Захадзе. Аднак, нават сабраўшы ўсе свае войскі нямецкая армія саступала саюзнікам. Для перамогі трэба было нестандартнае рашэнне. І такі план быў распрацаваны. У яго аснову зноў быў пакладзены стратэгію «бликригу». На змену мадэрнізаваным плана Шлиффена штаб распрацаваў план наступу праз Ардэнская цясніну на стыку межаў Бельгіі-Люксембурга — Францыі ў абыход «Лініі Мажiно» з поўначы і выхадам ўдарных танкавых груп ў раён Кале — Дзюнкерк. Гэты план («Грюн») атрымаў вобразную назву «удар сярпом» — ён меў адрэзаць, акружыць і зничиты групоўкі саюзнікаў на паўночным флангу. Далей ударныя групы мелі павярнуць на поўдзень, выйшаўшы ў тыл частках, які абараняў «лінію Мажыно». Рэалізацыю гэтага плана было адкладзенае на вясны 1940 г.

Напад СССР на Фінляндыю («Зімовая вайна»)

Тым часам баявыя дзеянні ўспыхнулі на Поўначы Еўропы паміж СССР і Фінляндыяй. Доўгі час паміж двума краінамі вяліся перамовы, у ходзе якіх Савецкі Саюз патрабаваў з фінскай боку саступіць у яго карысць значнымі тэрыторыямі ў раёне Ленінграда (цяпер Санкт-Пецярбург) і узбярэжжам фінскай заліва ў абмен на болотистi і лiсистi тэрыторыіна поўначы, што ніяк не кампенсавала страту Выбарга i стратэгічна важнай абароннай «Лініі Маннергейма» — сыстэмы фінскай абароны, пабудаванай ў1927;1939 гг Урад Фінляндыі не пагадзіўся на гэтую прапанову.

На досвітку 30 лістапада1939 вялікія сілы савецкіх войскаў перайшлі ў наступ на фінскую армію, займала памежныя ўмацаванні.

Наступу савецкіх войскаў папярэднічаў інцыдэнт на граніцы. Натэрыторыі савецкай пагранзаставы разарваўся цяжкі снарад, прыляцеў невядома адкуль. Загінула некалькі пагранічніау. Савецкі бок абвінаваціла ў гэтым фінаў. Аднак фіны сваю датычнасьць адмаўлялі, сцвярджаючы, што ў іх няма на адлегласці стрэлу падобных прылад. Але для савецкага боку гэта ўжо было ўсё роўна. Падстава да вайны было знойдзена.

Групоўка савецкіх войскаў налічвала 240 тыс. чалавек, 1915 гармат розных калібраў, 1131 танк і 967 баявых самалётаў. 140 000. Фінская армія мела на сваім ўзбраенні 400 гармат, 60 танкаў i 270 самалётаў.

Здавалася, што лёс Фінляндыі ўжо вырашан. На тэрыторыі СССР нават была створана будучыню ўрад савецкай Фінляндыі - урад А. Куусiнена (так званы" Урад Терiокi"), з якім Сталін заключыў дагавор аб ўзаема дапамогі. Але здарылася непрадказальна. Невялікая фінская армія здолела стрымаць першы магутны ўдар інават нанесла паражэнне некаторым савецкім частках. Сьнежня 30 наступ савецкіх войскаў спыніўся. Сталін ужыў жорсткіх метадаў для навядзення парадку ў войсках. Пачаліся жорсткія бамбардзіроўкі фінскіх гарадоў. Бесперапынным струменемна фронт паступала новае ўзбраенне і рыштунак, войскі.

Маленькая Фінляндыя фактычна апынулася сам-насам з магутным агрэсарам. Англія і Францыя абмяжоўваліся толькі заклікамі працягваць супраціў i абяцаннямі падарваць на поўначы дэсант. Аднак супраць гэтага была Нарвегія. Яе ўрад не хацеў парушаць нейтралітэт i прапускаць праз сваю тэрыторыю войскі саюзнікаў. На дапамогу Фінляндыі узбраеннем i добраахвотнікамі прыйшла Швецыя. Германія выказала гатоўнасць аказаць дапамогу СССР i нават стала на перешкодi Італіі якая хацела накіраваць у Фінляндыі эшалоны са зброяй. ЗША таксама ўхіліліся ад аказання Фінляндыі прамой ваеннай дапамогі

11 Лютага 1940 пачалося другое наступленне савецкіх войск. Яно завяршыўлася прарывам «Лініі Маннергейма». У наступальных дзеяннях прымалі ўдзел 1,5 тыс. танкаў i 3 тыс. самалётаў. Коштам вялікіх страт (234 тыс. чалавек забіта, паранена, абмаражэнняў і ўзята ў палон) савецкія войскі дамагліся перамогі i галоўна камандуючы фінскай арміяй К. Манэргейма змушаны быў даць згоду на пачатак мірных перамоў.

12 сакавіка па пасродка i падціскам нямецкай дыпламатыі СССР i Фінляндыя падпісалі мірны дамова, па якому ахвяра агрэсіі губляла значную частку сваёй тэрыторыі, дзе да вайны пражывала 450тыс. чалавек, г. зн. 1 / 8 насельніцтва краіны. Цяжкімі былі міжнародныя наступствы вайны і для СССР. Ліга нацый выключыла СССР з сваіх членаў, ўскладніліся ягоадносіны практычна з усімі еўрапейскімі краінамі і ЗША. СССР апынуўся ў міжнароднай ізаляцыі. У лістападзе 1940 нейтральная напярэдадні канфлікту Фінляндыя далучылася да агрэсіўнай «восі» Берлін-Рым-Токіо і прыняла ўдзел увайне супраць СССР «вайна працяг», як яе называюць фіны.

Таксама вайна паказала ўсю слабасць і непадрыхтаванасць савецкай арміі да сучаснай вайне. Гэта пасля дало падставуказаць Гітлеру, што СССР — гэта «Калос на гліняных нагах».

Акупацыя Германіяй Даніі, Нарвегіі, Галандыі, Бельгіі і Люксембурга. Параза Францыі

Падзеі на Поўначы Еўропы заахвоцілі Англію і Францыю да больш рашучых дзеянняў. Імкнучыся больш мацней сціснуць блакаду вакол Германіі (спыніць вываз жалезнай руды са Швецыі праз нарвежская порт Нарвик і блакаваць нямецкі флот у Балтыйскім моры), яныпачалі мінаванне прыбярэжных вод Нарвегіі і 8 красавіка накіравалі туды транспарт з войскамі. Але нямецкія войскі аперадзiлi сваіх супернікаў. 9 красавiка 1940 гітлераўскія войскі без аб’яўлення вайны напалі на дадзеныя і Нарвегія (аперацыя «Везерськи навучання»). Данія капiтулювала адразу пасля нападу, Нарвегія паступіла супраціў агрэсіі. Нарвежская армія разам з англа-французскім экспедыцыйнага корпуса паспрабавалі затрымаць прасоўванне захопнікаў ўглыб краіны. Аднак у командуваннi нарвежскай войскам актывізаваліся прыхільнікі нацыстiв на чале з былым ваенным міністрам Квiслiнгом, а ўчэрвені 1940 у сувязі з пагрозлівай становішчам на Заходнім фронце дэсант саюзнікаў быў эвакуіраваны ў Англію. Уся Нарвегія з яе незамярзальнымi фіёрдамі (бухтамі) была акупаваная гітлераўскімі войскамі.

Баявыя дзеянні ў Нарвегіі мелі для саюзнікаў, нягледзячы на паразу, адзін станоўчы момант: Германскі флот панёс настолькі адчувальных страт, так пасля і не змог аднавіць сваю сілу. Гэта быўадзін з фактараў, які прымусіў Нямеччыну адмовіцца ад дэсанта ў Англію.

Наступ нямецкіх войскаў у Даніі і Нарвегіі останочно пахаваў надзеі урадавых колаў Англіі знайсці паразуменне з Гітлерам. Урад Чэмберлена падаў у адстаўку. Прэм’ер-міністрам краіны стаўУ. Чэрчыль, прыхільнік рашучай барацьбы з нацысцкай Германіяй.

10 мая 1940 Нямецкая армія ўварвалася ў Бельгіі, Галандыі i Люксембург. Англа-французскія войскі прыйшлі ім на дапамогу. У гэты момант галоўныя сілы нямецкіх войскаў нанеслі галоўны ўдар у Ардэны, якія саюзнікі лічылі непрыдатнымі для дзеянняў танкаў.Прарваў на гэтым участку слабую абарону, нямецкі танкавы клін генерала Гудерiана, абыйдучы «Лінію Мажыно» павярнуў на поўнач i 20-га мая выйшаў да Ла-Манша. У раёне Кале — Дзюнкерка, як «сярпом», былі адрэзаныя і прыціснутыя да мора 40 ангельскіх, бельгійскіх i французскіх дывізій (каля400 тыс. чалавек). Яшчэ 15 траўня капітулявала Галандыя, 28 мая склала зброю бельгійскіх армія. Спробы англа-французскага камандавання арганізаваць контрудары поспеху не мелі. Але нечакана Гудэрыян атрымаў асабісты загад Гітлера спыніць свае войскі.

Гэта дазволіла забяспечыць эвакуацыю салдат і афіцэраў саюзнікаў на Брытанскія астравы (аперацыя «Дынама»).Усяго ў Англію было перапраўлена 338 тыс. чалавек, пераважна ангельцаў, 40 тыс. французскіх салдат быў пакінуты на разарванне ворагу. На ўзбярэжжа таксама засталося 82 тыс. аўтамашын і іншых транспартных сродкаў, 2,4 тыс. гармат, 90 тыс. гвинтiвок, 8 тыс. кулямётаў, нямала іншага ваеннага падрыхтоўкі.

Так выпадкова, 5 чэрвеня нямецкія войскі пачалі наступ на поўдзень. Спробы генерала дэ Голя арганізаваць лінію абароны на подступах да Парыжу поспеху ня мелі. 10 чэрвеня ўрад Францыі пераязджае ў горад Бардо, а 14 Чэрвеня немцы ўвайшлі ў Парыж. Урад Францыі падаў у адстаўку. Новы кіраўнік урада маршал Пэтэн, герой Першай сусветнай вайны, звярнуўся да нямецкага камандавання з просьбай аб перамір'і. 22 чэрвеня ён быў падпісаны ў Камп’енскае лесе ў дастаўленым з музея штабным вагоне маршала Фоша (У гэтым вагоне 1918 г. Германія падпісала перамір'е, якое азначала паразу Германіі ў першай сусветнай вайне).

Пад уплывам поспеху нямецкіх войскаў вайну саюзнікам абвясціла Італія, якая імкнулася прыняць удзел у размеркаванні Францыі. Напярэдадні перамір'я перайшлі мяжу Францыі італьянскія ўзброеныя сілы. Аднак, сустрэўшы арганізаваны супраціў некалькіх французскіх дывізій, войскі Мусаліні не змаглі рушыць наперад хоць трохі наперад.

У баях за Францыю нямецкія войскі панеслі параўнальна нязначных страт — 27 тыс. забітых, 111 тыс. параненых, 18,4 тыс. прапала без вестак.

Па ўмовах перамір'я Францыя губляла больш за дзве траціны свайго тэрыторыі, пераходную пад кантроль акупацыйных уладаў. Эльзас і Латарынгія ўвайшлі непасрэдна ў склад рэйха. Марiонетковы ўрад Петена кантралявау так званую «свабодную зону», якая не мела выхаду у Атлантыку, а толькі да Міжземнага мора. Месцам яго размяшчэння быў абраны мястэчка Вiшi, ад якога ён атрымаў у спадчыну сваю назву — «рэжым Вiшi». Гітлер свядома не пайшоў на поўную ліквідацыю французскага дзяржавы. Захоўваючы яе, ён забяспечваў сабе кантроль над велізарнай французскай каланіяльнай імперыяй і французскім флотам.

Не ўсе французы пагадзіліся на капітуляцыю. Цэнтрам іх аб’яднання стаў Французская нацыянальны камітэт утвораны генералам дэ Голлем ў Лондане. 7 жніўня 1940 паміж Чэрчылем ідэ Голлем было заключана пагадненне, якое давала права фармаваць у Англіі французскія узброеныя сілы.

Адчайным крокам Ангельшчыны, засталася без саюзнікаў, стала аперацыя па захопу або знішчэнню французскага флоту, каб ён не дастаўся ворагу. Падчас правядзення аперацыі «Катапульта» (3 ліпеня 1940) у партах Аран, Алжыр, Александрыя, Касабланка, Дакар была знiшчана або захоплена значная частка французскага флоту. Хоць гэтая аперацыя і забяспечыла перавагу Англіі на мора, аднак яна на доўгі час сапсавала і ўскладніла адносіны з Францыяй.

Лёс Заходняй Украіны, Заходняй Беларусі, Паўночнай Букавіны і Бесарабіі, дзяржаў Прыбалтыкі

Між тым, як Нямеччына была занята на Захадзе, СССР «парадкавалі» сваю «зону ўплыву», адведзеную яму таемнымі пратаколамі 23 жніўня і 28 Верасень 1939.

Уступленне савецкіх войскаў у ЗаходнююУкраіну і Заходнюю Беларусь была неадназначна ўспрынята насельніцтвам. Частка насельніцтва павіншавала Чырвоную армію як вызваліцеля, іншая ўспрымала яе як акупантаў.

У 1939 г. ў Заходняй Украіне была забаронена дзейнасць украінскіх нацыянальных партый, многіх грамадскіх, культурных, навуковых, гандлёвых і прамысловых таварыстваў i устаноў. Перасталі дзейнічаць, у прыватнасці, «Прасвiта», навуковае таварыства ім. Т. Шаўчэнкі, Іхчасопісы. АУН вымушаная сысці ў падполле.

Для вырашэння пытання аб грамадскай i дзяржаўнай ўлады на тэрыторыі Заходняй Украіны былі праведзены выбары ў Народны сход. На падставе звароту Народнага сходу пазачарговая сесія Вярхоунага Савета СССР у лістападзе 1939 г. прыняла закон аб уключэнні Заходняй Украіны ў склад СССР i ўз'яднанне яе з Украінскай ССР. На тэрыторыі Заходняй Украіны было створана шэсць абласцей — Львоўская, Станіслаўскага (пасля Івана-Франкоўская), Валынскую, Тэрнопальская, Ровенскаяі Драгобыцкі, якую ў 1959 г. быў аб’яднаны з Львоўскай. Аналагічна вызначыўся лёс Заходняй Беларусі, якая была ўключаная ў склад БеларускайССР.

Наступным аб’ектам экспансіі СССР сталі краіны Прыбалтыкі. 28 верасня 1939 года у Маскве быў падпісаны пакт аб узаемадапамозе з Эстоніей, па якім СССР атрымаў права ўвесці на яе тэрыторыю свае войскі. Падобныя дагаворы былі падпісаны таксама з Латвію i Літвой. Ва ўсіх дагаворах савецкi бок браў на сябе абавязацельствы не ўмешвацца ва ўнутраныя справы Прыбалтыйскіх дзяржаў. Таксама СССР перадаваў Літве Віленская вобласць, якую ў 1920 г. акупавала Польшча.

Улетку 1940 г. СССР прыступіў да другога этапу тэрытарыяльна-палітычнай перабудовы ў Прыбалтыйскіх рэспубліках, прад’явіўшы iхнiм урадам неабгрунтаваныя ультыматумы аб парушэнні абавязацельстваў, а таксама надiславшы туды сваіх спецыяльных камiсарау — Жданава ў Эстонію, Деканозава ў Літву і Вышынскага ў Латвію. Адпаведна ультыматумам на тэрыторыю Літвы, Латвіі і Эстоніі ўвайшлі дадатковыя савецкія войскі. Пад назіраннем акупацыйных уладаў у краінах былі праведзены выбары ў новых органах улады, а ў жніўні 1940 Прыбалтыйскiя рэспублікі ўключаны ў склад СССР.

У 1940 г. ўскладніліся адносіны і з суседняй Румыніяй. Карыстаючыся тым, што галоўныя сілы вермахта былі занятыя на захадзе, савецкія войскі пасля ультыматуму ў чэрвені таго ж гады занялі тэрыторыю Бесарабіі i Паўночнай Букавіны. Гэта выклікала абурэнне ў Берліне, паколькі тэрыторыя Букавіны не значылася ў тайным пратаколе як зона ўплыву СССР, да таго ж савецкія войскі падышлі занадта блізка да румынскіх нафтавых радовішчаў, пастаўлялі нямецкі войска гаручым.

Умацаванне фашысцкага блоку. Адносіны паміж СССР і Германіяй

27 верасня 1940 г. Германія,Італія і Японія заключылі паміж сабой Траісты пакт. Такім чынам была завершана фарміраванне блока агрэсіўных дзяржаў і размеркавання паміж імі сфер ўплыву.

Траісты пакт паміж Японіяй, Германіяй і Італіяй

Урад Вялікай Японскай імперыі, урад Германіі і ўрад Італіі, прызнаючы, што папярэдняй і неабходным умовай захавання трывалага міру з’яўляецца прадастаўленне кожнай дзяржаве магчымасці заняць сваё месца ў свеце, лічаць асноўным прынцыпам стварэння і падтрымання новага парадку. Неабходнага для таго, каб народы ў адпаведных раёнах Вялікай Усходняй Азіі і Еўропы маглі пажынаць плён суіснавання і ўзаемнага росквіту, выказваюць рашучасць ўзаемна супрацоўнічаць і ажыццяўляць ўзгодненыя дзеянні у названых раёнах дачыненні намаганняў, заснаваных на гэтай дактрыне.

Ўрады трох дзяржаў, перапоўненыя імкненнем да супрацоўніцтва з усімі краінамі, якія прыкладваюць падобныянамаганні ва ўсім свеце, поўныя жаданняпрадэманстраваць сваю непахісную волю да міру ва ўсім свеце, для чаго ўрад Вялікай Японскай Імперыі, урад Італіі, урад Нямеччыны падпісалі наступную дамову:

Артыкул 1. Японія прызнае і паважае кіраўнічае становішча Германіі і Італіі ва усталяванні новага парадку ў Еўропе.

Артыкул 2. Германія і Італія прызнаюць і паважаюць кіраўнічае становішча Японіі ва ўсталяванні новага парадку ў Вялікай Усходняй Азіі.

Германія прыступіла да падрыхтоўцы вайны з СССР (заданне на распрацоўку плана вайны супраць СССР было дадзена генерал-палкоўнік Гальдер ў канцы ліпеня 1940 г.). Каб утрымацьСССР у арбіце сваёй палітыкі ў моманты вырашэння сітуацыі з Англiяй, Гітлер звярнуўся да складанай дыпламатычнай гульні. У кастрычніку 1940 г. Гітлер накіраваў ліст Сталіну з запрашэннем здзейсніць афіцыйны візіт. Прапанова была прынята. 12 лістапада 1940 г. у Берлін прыбыў наркам замежных спраў СССР В. Молатаў. Сустрэча савецкай дэлегацыі было арганізавана на вышэйшым узроўні: пад скляпеннямі берлінскага вакзалу велічна гучала мэлёдыя «Інтэрнацыяналу» (Гімна СССР), па ўсім гораду луналі чырвоныя савецкія і нямецкія сцягі. Молатаў быў прыняты самім Гітлерам. Падчас іх гутарак Гітлер прапанаваў СССР далучыцца да Траістага пагаднення для вядзення сумесных баявых дзеянняў супраць Вялікабрытаніі. Паабяцаў СССР выхад да Персідскім заліве, перадачу нафтавых промыслаў на поўдні Ірана. Таксама Германія брала на сябе абавязацельствы ўрэгуляваць адносіны паміж Турцыяй і СССР у пытаннях выкарыстання Чарнаморскіх праліваў. Такія нямецкія прапановы былі станоўча сустрэтыя савецкім кіраўніцтвам, якое нават пачатак падрыхтоўку да «кідка на Поўдзень» .Такім чынам Гітлеру ўдалося выйграць час для падрыхтоўкі нападу на СССР у зручныдля яго час. Але у планы Германіі ўнеслі некаторыя карэктывы падзеі на Балканах.

Змяненне палітыкі ЗША

Ваенная катастрофа, якую пацярпела Францыя, выклікала сапраўдны шок у ЗША. Колькасць прыхільнікаў палітыкіі заляцыянізму нястомна памяншалася. Што тычыцца прэзідэнта Ф. Рузвельта, то ён адразу пасля пачатку Другой сусветнай вайны ўзяў курс на змену заканадаўства аб нейтралітэту ЗША ў карысць Англіі. Спачатку былi ўведзены прынцып cash and carry (платы і вязі), які дазваляў закупляць зброю ў ЗША і вывозіць яе на англійскіх судах. У верасні 1940 г. была дасягнута дамоўленасць аб перадачы Англіі 50 амерыканскіх эсмінцаў ў абмен наперадачу ў арэнду тэрмiнам на 99 гадоў ваенна-паветраных і ваенна-марскіх базаў у Вест-Індыі (Багамскія выспы, Ямайка, Карыбы і інш), на Бярмудзкіх выспах і на Ньюфаўндленд. Пасля свайго перавыбрання на трэці тэрмін у лістападзе 1940 г., Рузвельт яшчэ больш рашуча ўзяўся за ліквідацыю закона аб нейтралітэце. Нарэшце ў сакавіку 1941 г. было прынята заканадаўства аб ленд-ліз. Ленд-Лізе прадугледжваў прадастаўленне зброі і іншага ваеннага рыштунка у доўг або арэнду тым краінам, абарона якіх з’яўляюцца жыццёва важнымі для інтарэсаў ЗША. Гэта дазволіла Англіі, фінансавыя рэсурсы якой ужо былі вычарпаныя, атрымліваць зброю, харчаванне, сыравінныя рэсурсы ў патрэбным колькасці іпрацягваць вайну з Германіяй.

Паветраная вайна над Ангельшчынай. Барацьба за Атлантыку

Пасля паразы Францыі Англія засталася з воку на вока з Германіяй. 16 лiпеня 1940 г. Гітлер падпісаў план аперацыі «Марскі леў», якая прадугледжвала заваеванне Англіі. Як паказвалі падлікі, магчымасцей ажыццявіць масавую высадку войскаў на Брытанскія выспы ў Германіі не было. У яе не хапала патрэбнай колькасці плывучых сродкаў.

Тады Германія звярнулася да паветранага наступу на ангельскія горада з мэтай прымусіць Вялікабрытанію капітуляваць. У бамбаваннях прынялі ўдзел амаль 2,5 тыс. самалётаў. Паветранае наступленне пачалося 15 жніўня, а завяршыўся позняй восені. Бамбаваннi працягваліся і далей, але ўжо не мелі такога размаху. Брытанія выстаяла, пацярпеўшы значныя матэрыяльныя і людскія страты (больш за 30 тыс. чал.) Так горад Кавентры быў сцёрты з твару зямлі. Важную ролю ў барацьбе адыгралі мужнасць англійскіх лётчыкаў і стварэння ў Англіі ў 1939 г. сеткі радыёлакацыйных пастоў. Паветраная вайна над Англіяй абыйшлася Германіі ўкаля 2 тыс. самалётаў і тысячы вопытных лётчыкаў.

Другім сур’ёзным выпрабаваннем для Англіі не была барацьба за Атлантыку. Атрымліваючы водных шляхах за 50% стратэгічнай сыравіны і харчавання, Англія магла апынуцца ў цяжкім становішчы калі б Германіі атрымалася перарэзаць атлантычныя камунікацыі.

Заваёва Францыі, Нарвегіі, Даніі дазволіла Германіі перайсці ў рашучы наступ. Паводле канцэпцыі галоўнакамандуючага германскім флотам гросадмiрала Рэдэр вырашальная роля ў гэтай барацьбе адводзілася лінкора «Бісмарк», «Тирпиц» і іншым. Але гэтая армада пацярпела паражэнне, не прычыніўшы значныя страты Ангельшчыны.

Вынікова дзейнічалі нямецкія падводныя лодкі, якімі камандаваў адмірал Дзенiц. Улетку 1940 г. Англія вымушана была выкарыстоўваць свае стратэгічныя рэзервы. Недаацэнка іх ролі напярэдадні вайны не дазволіла Германіі мець неабходнуюколькасць падводных лодак і блакаваць Брытанскія выспы. Увесну 1941 г. нямецкія падводнікі ўжылі тактыку «ваўчыных зграй» (адкрытая атака адразу некалькіх падводных лодак) для барацьбы з ангельскім канвоем. Англійскi флот здолеў выстаяць, а пасля ўступлення ў вайнуЗША краіны паступова аднавілі кантроль над Атлантыкай.

Падчас паветранай вайны над Ангельшчынай, намеснік Гітлера, рейхс-міністр безпартфеля, член міністэрскага савета абароны Нямецкай імперыі, член тайнаганямецкага савета кабінета міністраў і лідэр нацысцкай партыі Герман Гесс таемнаадзін вылецеў з Аўгсбурга і прызямліўся на парашуце паблізу маёнтка герцагаГамильтонского на захадзе Шатляндыі. Ён імкнуўся ўступіць у перамовы зкаралеўскай сям’ёй і заключыць мір з Англіяй. У ажыццяўленні гэтага ўчынку імкіравала імкненнем перасягнуць Гітлера. Але ангельскае ўрад не пайшоў з ім накантакт. Ён быў заключаны, а пасля завяршэння вайны быў перададзеныНюрнбергскім трыбунала, якім быў прысуджаны да пажыццёвага зняволення. У1995 павесіўся ў ўласнай камеры турмы Шпандау.

Фашысцкая агрэсія ў Паўночнай Афрыцы і на Балканах

Між тым вайна працягвала распаўсюджвацца, захопліваючы ўсё новыя рэгіёны. Пасля паразы Францыі сур’ёзную небяспекe для Вялікабрытаніі складала не толькі Германія, але і Італія, мела даволі значныя сухапутныя, ваенна-марскія і паветраныя сілы.

Улетку 1940 г. італьянцы пачалі ваенныя дзеянні супраць ангельцаў ва Усходняй Афрыцы, дзе мелі ў Эфіёпіі 300 тыс. салдат і афіцэраў супраць 30 тыс. ангельцаў у Самалі, Кеніі і Судане. У ліпені італьянцы занялі частку Кеніі, шэраг пунктаў у Судане і захапілі Брытанскі Самалі. Аднак у Судане і Кеніі італьянцам не атрымалася дамагчыся поспеху і яны вымушаны былі перайсці да абароны. Галоўныя сілы італьянцаў кінулі на захоп Егіпта і Суэцкага канала, разлічваючы ўсталяваць свой уплыў на ўсім Блізкім Усходзе. У верасні 1940 г. італьянскія войскі нанеслі ўдар па Лівіі (Киренаика, Триполитании) ў Егіпет і прасунуліся ўглыб краіны на 90 км, але былі спыненыя ангельцамі.

Таксама, яшчэ 28 кастрычніка 1940 года ўразгар бітвы над Англіяй Мусаліні без папярэдніх кансультацый з Гітлерампачаў наступ двух сваіх войскаў з тэрыторыі Албаніі на Грэцыі, імкнучыся рэалізаваць планы стварэння міжземнаморскай імперыі. Прэм’ер-міністр Грэцыі Метаксас абвесціў усеагульную мабілізацыі і звярнуўся за дапамогай да Вялікай Брытаніі. Хоць Англія была занепакоеная становішчам у Егіпце і перажывала нелепшыя часы, усё ж яна перакуліла ў Грэцыю і на востраў Крыт некаторыя сухапутныяі авіяцыйныя частцы i накіравала на дапамогу грэкам некалькі караблёў. Iталiйски наступ вельмі хутка захлынулася i грэцкая армія, перайшоўшы ў контрнаступленне, адпрэчыла італьянскія дывізіі за албанскую мяжу.

Між тым ангельцы сталі браць верх убарацьбе за Міжземнае мора. Вырашальны ўдар па італьянскаму флоту атрымаласянанесці у лістападзе 1940 года, калі ангельскія тарпеданосцаў з авіяносцананеслі па галоўнай ваенна-марской базе Італіі Таранцей. Італія адразупазбавілася 3 лінкора, а Англія атрымала перавага. Пасля гэтага ўдару італьянскіфлот не вырашалася на актыўныя дзеянні, а Англія змагла ўтрымаць свае базы ўГібралтары, а, асабліва, на в. Мальце. У студзені-траўні 1941ангельскія войскі выгналі італьянцаў з брытанскага Самалі, Кеніі, Судана, Эфіопіі. На пачатку лютага 1941 года раптоўным контрудараў ангельцы атачыліітальянскія войскі ў Егіпце і авалодалі киренаиков. Італьянскія войскі былі цалкам дэмаралізаваныя і ледзь стрымлівала наступ брытанцаў у Трыпалiтанii. Такім чынам, планы Мусаліні стварыць міжземнаморскую імперыю цярпелі крах.

Гітлер у студзені 1941 меў намерпрадаставіць Мусаліні дапамогу ў Грэцыі. Аднак ўцягвацца ў вайну на Балканах напярэдадні вайны з СССР ён не жадаў. У рашэнні гэтай справы вырашыў пакласціся на дыпламатыю. Аднак, балгарскі ўрад не спяшалася згаджацца на разгортванне на тэрыторыі Балгарыі нямецкіх войскаў для ўдару па Грэцыі. ТадыГітлер распачаў дыпламатычных манеўраў, здолеўшы падпісаць з Югаславіяй 25Сакавік 1941 дагавор аб далучэнні да Антыкамiнтернаускага пакту, а таксама да Траістага пагаднення. Але патрыятычна настроеныя афіцэры на чале з генералам Д. Сiмовiчам здзейснілі дзяржаўны пераварот i звярнуліся з просьбай да Масквы падпісаць у Белградзе дагавор аб ўзаемадапамозе, што і было зроблена 5 красавіка 1941 Гітлер быў раз’юшаны. У адказ на Югаславію напалі нямецкія войскі («Аперацыя Марыт»). Сумесна з імі дзейнічалі арміі Балгарыі і Венгрыі, у агрэсіі супраць Югаславіі далучылася Італія. Лідэр харвацкіхусташiв А. Павеліч абвясціў адукацыю незалежнага харвацкай дзяржавы (НХД), пасля далучылася да дзяржаў «восі». Каралеўства Югаславіі спыніласваё існаванне.

Без затрымкі з тэрыторыі Югаславіі нямецкая армія пачала наступ на тэрыторыю Грэцыі з мэтай атачыць грэцкія дывізіі і ангельскія экспедыцыйныя сілы. Грэцкія арміі капiтулювалы перад нямецкімі войскамі. Пад націскам праўзыходных нямецкіх сіл англiйцi сталі адкочвацца да Афін. Пасля давялося пакінуць і іх. Рэшткі англійскіх войскаў засяродзіліся на в.Крыт. Што авалодаць гэтым стратэгічна важным востравам германскае камандаванне правяло нябачаную паветрана-дэсантскую аперацыю (пачалася 27Май 1941). Абодва бакі панеслі значныя страты. Нямецкія паветрана-дэсантныя войскі так і не аднавілі сваёй былой колькасці і баяздольнасці і надалей не ўжываліся як самастойная баявая адзінка, а толькі ў ўзаемадзеяння з сухапутнымі войскамі.

Перавагамі, атрымала Германія пасля захопу Балканскага п-ва і выспы Крот для прасоўвання на Усход, Гітлер не змог скарыстацца, роўна як i поспехамі нямецкага корпуса пад камандаваннем генерала Роммеля ў Егіпце, які прыбыў на дапамогу італьянцам. Начарзе было напад на СССР, які і так ужо затрымліваўся ў месяц, а новы тэатр ваенных дзеянняў патрабаваў напругі і канцэнтрацыі ўсіх сіл рэйха.

Вынiкi другой сусветнай вайны i яе? рокi

Асноўнымі складаючымі часткамі руху супраціўлення беларускага народа фашызму з’яўляюцца барацьба беларусаў у складзе Чырвонай Арміі на франтах другой сусветнай вайны, партызанскі рух, дзейнасць падпольшчыкаў, неарганізаванае масавае супраціўленне беларускага насельніцтва акупантам, удзел беларусаў у руху супраціўлення фашызму ў краінах Цэнтральнай і Заходняй Еўропы.

Вораг не змог зламаць волю беларускага народа да вызвалення. На тэрыторыі Беларусі разгарнулася масавая барацьба супраць захопнікаў. Арганізатарамі яе ў пачатковы перыяд вайны былі не толькі партыйныя органы, кіруючыя партыйныя работнікі, але і радавыя грамадзяне. У першыя дні вайны былі сфарміраваны і пачалі барацьбу з ворагам Беластоцкі партызанскі атрад, Пінскі, якім кіраваў В. Корж, партызанскі атрад «Чырвоны Кастрычнік» у Палескай вобласці, які ўзначалілі Т. Бумажкоў і Д. Паўлоўскі. Рабочыя кардоннай фабрыкі ў пасёлку Пудаць Суражскага раёна стварылі атрад, які ўзначаліў дырэктар фабрыкі М. Шмыроў (бацька Мінай).

На захопленай ворагам тэрыторыі стваралася сетка падпольных цэнтраў, арганізацый і груп. Яркая старонка гэтай барацьбы — Мінскае падполле, арганізатарамі якога былі I. Казінец, I. Кавалёў, У. Амельянюк, I. Матусевіч. З першых дзён акупацыі горада падпольшчыкі ўчынялі дыверсіі на прадпрыемствах, у фашысцкіх установах, перадавалі ў партызанскія атрады зброю, медыкаменты, звесткі аб руху ваенных эшалонаў, планы размяшчэння ваенных аб’ектаў. У 1943 г. мінскія падпольшчыкі разам з партызанамі ажыццявілі аперацыю па забойству гаўляйтэра Беларусі В. Кубэ, падклаўшы яму ў ложак міну. Удзельнікі гэтай аперацыі А. Мазанік, М. Осіпава, Н. Траян сталі Героямі Савецкага Саюза.

Шырокую дыверсійную дзейнасць на буйным чыгуначным вузле Орша разгарнуў былы начальнік паравознага дэпо гэтага вузла К. Заслонаў, які прыбыў з-за лініі фронту. Яго людзі пачалі рабіць міны, знешне падобныя на кавалкі вугля, якія праз вугальныя склады падкідваліся ў паравозныя топкі. Заслонаўцы вывелі са строю больш за 200 паравозаў і ажыццявілі каля 100 крушэнняў паяздоў. Калі ўзнікла пагроза раскрыцця, К. Заслонаў з групай таварышаў пакінуў Оршу і ўзначаліў партызанскі атрад. Загінуў ён у баі з акупантамі ў лістападзе 1942 г. Шэрагі народных мсціўцаў пасля перамогі Чырвонай Арміі ў бітве пад Масквой значна ўзраслі, што дало магчымасць стварыць на базе асобных атрадаў буйныя партызанскія фарміраванні - брыгады і злучэнні. Першая беларуская партызанская брыгада на чале з бацькам Мінаем уступіла ў непасрэднае ўзаемадзеянне з войскамі Чырвонай Арміі. Камісарам адной з брыгад быў П. Машэраў. У 26 гадоў ён стаў Героем Савецкага Саюза. Для кіраўніцтва ўсімі партызанскімі сіламі краіны ў маі 1942 г. быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху, які ўзначаліў сакратар ЦК КП (б)Б П. Панамарэнка, а пазней быў арганізаваны Беларускі штаб. Гэта надало барацьбе арганізаваны характар і дало нарэшце магчымасць пачаць дапамогу беларускім партызанам з-за лініі фронту, з Вялікай зямлі.

Цэнтральным штабам партызанскага руху была спланавана акцыя партызан па адначасовым масавым разбурэнні чыгуначных камунікацый з мэтай дэзарганізацыі ваенных перавозак. Галоўныя ўдары партызаны наносілі па варожых камунікацыях, у асноўным па чыгуначных магістралях. Гэтыя акцыі атрымалі назву «рэйкавая вайна», першы этап якой пачаўся ў час контрнаступлення савецкіх войскаў пад Курскам і працягваўся да сярэдзіны верасня 1943 г. Другі этап ахоплівае час, калі Чырвоная Армія ўступіла на тэрыторыю Беларусі, трэці праводзіўся напярэдадні і ў ходзе вызвалення Беларусі. Ён меў важнае аператыўна-стратэгічнае значэнне, таму што партызаны кантралявалі многія дарогі, грамілі штабы і гарнізоны. У ходзе барацьбы з ворагам у канцы 1943 г. партызанам удалося вызваліць каля 60% тэрыторыі Беларусі, на якой было сфарміравана болыы за 20 партызанскіх зон.

У партызанскіх зонах функцыянавалі падпольныя камітэты Кампартыі і Саветы, сяляне апрацоўвалі і засявалі зямлю, працавалі школы. Тут размяшчаліся аэрадромы, што прымалі самалёты з Вялікай зямлі, ішла падрыхтоўка да баявых аперацый. З мэтай разгрому партызанскіх зон гітлераўцы праводзілі карныя экспедыцыі. Аднак ні адна з іх не прынесла фашыстам жаданых вынікаў. Такім чынам, партызанскі рух на Беларусі стаў сапраўды ўсенародным. Дзейнічалі 1255 партызанскіх атрадаў, аб’яднаных у 213 брыгад, якія налічвалі 370 тыс. чалавек, у падполлі дзейнічала 70 тыс. чалавек. За мужнасць і адвагу ў барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў болmi як 140 тыс. беларускіх партызан і падпольшчыкаў былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.

Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў пачалося ўвосень 1943 г., пасля паспяховага завяршэння Курскай бітвы. 23 верасня быў вызвалены першы раённы центр БССР — Камарын. Асеннезімовае наступленне прынесла вызваленне 36 раёнам і двум абласным цэнтрам — Гомелю і Мазыру, быў фарсіраваны Днепр у раёне Лоева. У 1944 г. пачаўся завяршальны этап Вялікай Айчыннай вайны — поўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі. Значную ролю ў вырашэнні задач на гэтым этапе адыграла Беларуская наступальная аперацыя, вядомая пад кодавай назвай «Баграціён». Лінія фронту ў Беларусі ўяўляла сабой выступ, які атрымаў назву «Беларускі балкон». Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асаблівае значэнне, бо ён прыкрываў галоўныя напрамкі - усходне-прускі і варшава-берлінскі. Па берагах рэк Заходняй Дзвіны, Дняпра, Бярэзіны, Нёмана былі падрыхтаваны і абарончыя рубяжы; гарады Віцебск, Магілёў, Полацк, Мінск, Орша, Бабруйск, Барысаў сталі крэпасцямі, якія не належалі здачы. Лінію абароны немцы назвалі «Фатэрлянд» («Айчына»), чым падкрэслівалася, што нямецкая армія абараняе тут рубяжы самой Германіі. У Беларусі была сканцэнтравана магутная групоўка фашысцкіх войскаў.

Для ажыццяўлення плана аперацыі «Баграціён» прыцягваліся войскі 1-га Беларускага (камандуючы генерал арміі К. Ракасоўскі), 2-га Беларускага (камандуючы генерал-палкоўнік Г. Захараў), 3-га Беларускага (камандуючы генерал-лейтэнант I. Чарняхоўскі), 1-га Прыбалтыйскага (камандуючы генерал арміі I. Баграмян) франтоў. У наступленні ўдзельнічалі Дняпроўская флатылія, першы асобны французскі добраахвотніцкі авіяполк «Нармандыя-Нёман». Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы Г. Жукаў і А. Васілеўскі. Савецкія войскі пераўзышлі праціўніка ў два разы па жывой сіле, гарматах і мінамётах, у чатыры — па танках, у тры — па баявых самалётах. Задума камандавання заключалася ў наступным: франты адначасова пераходзяць у наступленне і магутнымі ўдарамі разбураюць стратэгічны фронт абароны праціўніка, акружаюць і знішчаюць яго групоўку ў раёнах Віцебска і Бабруйска, а затым наносяць удары па напрамках, якія сыходзяцца на Мінск, з мэтай акружэння асноўных сіл групы армій «Цэнтр». Наступленне пачалося 23 чэрвеня 1944 г., а ўжо назаўтра лінія абароны праціўніка была прарвана. На трэці дзень баёў савецкія войскі акружылі віцебскую групоўку і вызвалілі Віцебск, у канцы чэрвеня — бабруйскую групоўку і вызвалілі Бабруйск. Баі за Мінск пачаліся на досвітку 3 ліпеня і завяршыліся ў канцы таго ж дня. Было завершана акружэнне 100-тысячнай групоўкі праціўніка (так званы «Мінскі кацёл»). Сем дзён «кіпеў» гэты кацёл, а фашысцкім войскам так і не ўдалося вырвацца з яго (70 тыс. чалавек забіта, 35 тыс. узята ў палон). Партызаны і падпольшчыкі да прыходу савецкіх войскаў самастойна вызвалялі раённыя цэнтры. Падпольшчыкам Мінска ўдалося раздабыць план размяшчэння ў горадзе ўмацаваных і замініраваных аб’ектаў; спецгрупа Генеральнага штаба Чырвонай Арміі, атрымаўшы гэты план, ажыццявіла меры па выратаванні ад знішчэння будынкаў Дома ўрада, Акруговага дома афіцэраў і інш. Да канца ліпеня вораг быў поўнасцю выгнаны з беларускай зямлі.

З заканчэннем Другой сусветнай вайны адбываецца хуткае адраджэнне пан’еўрапейскага палітычнага і інтэлектуальнага руху, які разглядаецца як аснова для прадухілення новых узброеных канфліктаў і механізм палітычнага і эканамічнага адраджэння Еўропы.

Да руху далучаюцца асноўныя фігуры еўрапейскае палітыкі, у тым ліку і У. Чэрчыль, які ў 1946 г. пры адкрыцці акадэмічнага года політэхнічнае школы ў Цюрыху заклікае да стварэння Злучаных Штатаў Еўропы.

У траўні 1948 г. у Гаазе праходзіць Еўрапейскі кангрэс, у працы якога бяруць удзел больш за 800 уплывовых палітыкаў і эканамістаў Заходняй Еўропы. Кангрэс прыняў рэзалюцыю, якая дэкларавала неабходнасць стварэння наднацыянальных еўрапейскіх органаў і перадачы ім значнае часткі нацыянальнага суверэнітэту, а таксама заклікаў да стварэння Савета Еўропы, і Саюза Еўрапейскай Федэрацыі. Напрыканцы 40-х гг. еўрапейскі рух меў ужо шырокі характар і ставіў за мэту рэалізацыю ідэі еўрапейскага адзінства і падтрымку розных формаў еўрапейскае інтэграцыі. Фактычна, Кангрэс 1948 г. вызначыў стратэгію і кірунак інтэграцыйных працэсаў на бліжэйшае дзесяцігоддзе.

Заключэнне

Вялікая Айчынная вайна і германская акупацыя прынеслі незлічоныя бедствы беларускаму народу. У гады вайны загінула каля 3 млн жыхароў рэспублікі, ці кожны трэці (па СССР страты склалі каля 28 млн чалавек). Разбуранымі і спаленымі былі 209 гарадоў і райцэнтраў, 9200 сёл, вёсак, 628 з іх — з жыхарамі. Разбуранымі былі амаль усе прамысловыя прадпрыемствы і электрастанцыі, 75% жылога фонду ў гарадах. Толькі прамыя страты БССР склалі 75 млрд рублёў у цэнах 1941 г. Па агульнаму ўзроўню развіцця эканоміка рэспублікі была адкінута да 1928 г., а па некаторых галінах — да 1913 г.

Спiс лiтаратуры

1. Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 2. XIX-XX стагоддзі: Курс лекцый / П.І, Брагадзін, У.Ф. Ладысеў, П.І, Зялінскі і інш. — Мн.: РІВШ БДУ, 2002. — 656 с.

2. Гісторыя Беларусі: У 2 ч. Ч. 2 Люты 1917;1997 г.: Вучэбны дапаможнік / Пад. рэд. Я.К. Новіка, Г. С. Марцуля. — Мн.: Універсітэцкае, 1998. — 464 с.

3. Нарысы гісторыі Беларусі: У 2 ч. Ч. 2 / М. П. Касцюк. І.М. Ігнаценка, У.І. Вышінскі і інш. — Мн.: Беларусь, 1995. — 560 с.

4. Саракавік І.А. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі / І.А. Саракавік. — Мн.: Современная школа, 2006. — 456 с.